БИР ҚУРБОН ЮЗ ҚУРБОН
Орадан анча йиллар ўтди. Бу йиллар Абдулмутталибнинг сочидаги оқ толаларнинг сонини
тобора кўпайтириб борди. Бунга сари унга бўлган ҳурмат ва муҳаббат туйғулари ҳам ортар эди.
Маккада ҳаммага сўзи ўтадиган, хотинмиэркакми, ёшмиқарими, ҳамма буюк инсон деб
биладиган ягона одам у бўлиб қолди.
Шу йиллар давомида фарзандлари ҳам кўпайди. Ўнта ўғли бор эди: Ҳорис, Зубайр,
Абдуллоҳ, Абу Толиб, Ҳожи, Дирор, Мукаввим, Абу Лаҳаб, Аббос, Ҳамза.
Бир куни Абдулмутталиб алам билан қўлини пешонасига урди, Замзам қудуғини қазитан
кунларда қилган бир назрини эслашга мажбур бўлди. Оғир аҳволга тушиб қолганида берилган
жоҳилона қарор энди уни виждон исканжасига олган эди. Нима қилишни, қандай йўл тутишни
билмасди...
Ниҳоят, Абдулмутталиб қатъий қарорга келди: «Мард одам қилган назрини бажо
келтиради!» деди ўзига. Болаларини атрофига тўплаб, қарорини билдирди. Ораларидан биттаси
қурбон этилиши керак эди.
Қалбларни ҳаяжон тўлқини ларзага солди. Ҳеч бири отасининг бу қарорини табриклай
олмасди. Эътироз билдиришнинг ҳам ўрни бўлмади. Жон савдоси эди бу. БоП1ини қиличга
тутиб бериш, ҳаётининг айни илк баҳорида, била туриб ўзини ўлим чангалига топшириш чин
кўнгилдан қабул этиладиган бир иш эмас эди.
Юраклар тезтез ура бошлаган, кўзлар ер сузади. Бошини кўтариб, атрофидагиларнинг
аҳволини кўришга ҳам журъат йўқ.
Кўн кутишдан фойда чиқмасди. Абдулмутталиб юришга амр этди. Олдинда ўзи, ортида
бўлажак қурбонликлар — болалари Каъба томон йўл олдилар. Уйда додфарёд кўтариб оналар,
кўз ёши тўкиб опасингиллар қолдилар. Болаларга айтишга бирон оғиз сўз, тасалли тоиилмас
эди. Тилакдан бошқа чора йўқ. «Сенга бу фожиадан паноҳ тилайман, жигарим», дейишдан
бошқа осон тилак йўқ эди. Лекин қайси она бир ўғлини қутқариш эвазига бошқасини оловга
ташлай олади?!
Ўлим йўловчилари учун бу сафар қанча давом этди? Узоқми ёки қисқами? Йўл давомида
ким нималар ҳақида ўйлади? Ўлим қуръаси менга тушсинда, акаукаларим халос бўлсин, деган
биронтаси бўлдими?..
Абдулмутталиб бир оздан сўнг ғазаб ва тушкунлик ҳолатида берилган жоҳилона қарорини
амалга ошириши, назрини бажо келтирмоқ учун қўлини қонга белаши керак эди. Эгниларига
гард юқтиришни ҳам истамайдиган ўғилларидан бирини бўғизлаб қурбон қилиши керак эди.
Аммо сочлари оқарган, ёши анчагина ўтиб қолган чоғда билагига бундай қувват келадими ёки
йўқми, билмасди.
Ниҳоят, Каъбага етиб келдилар. Каъбанинг ичига ўрнатилган Ҳубал исмли бутнинг ёнига
тизилиб турдилар. Ўша ерга қўйилганидан бери бирон кимсанинг дардига дармон бўла олмаган
бу тош парчаси уларнинг келганидан ҳам бехабар эди. Тош маъбуднинг хизматчиси эса,
мудҳиш бир воқеа юз берганини сезди.
Кунинг хайрли бўлсин, эй Абдулмутталиб, — деди.
—Қурбонлик қилмоқчиман.
—Нимага? Не мақсадда?
Абдулмутталиб қисқа қилиб аҳволни тушунтирди. Ҳалиги одам ўзини йўқотиб қўйди,
сўнгра:
Сен буни қилолмайсан, эй Абдулмутталиб, — деди.
— Нега қилолмас эканман?
Чунки сендек мулоҳазали, сендек ақли расо, бошқаларга ўрнак бўладиган бир инсон
бундай жоҳилликка қандай қўл урсин?! Сен қурайшларнинг фахрисан, қурайш ўрнак олади
сендан. Очларни тўйғазган, ҳатто қуртқумурсқанинг ҳам ризқини ўйловчи бир инсонсан, ўз
фарзандингни қандай қурбон қиласан?!
Мен бир пайтлар қасам ичганман. Мард одам қасамини бузмайди!
Шу гапларни айтгач, ўғиллари томон ўгирилди: «Беринг ўқларингизни», деди.
Биринкетин исмлари ёзилган ўқларни келтириб топширар эдилар. Ўқлар халтага солинди.
Абдулмутталиб бут хизматчисининг юзига каради:
— Кани, битта ўқни олгинчи, — деди.
Хизматкор қўлини халтага тиқди. Эндиликда юрак
лар бўғизга тиқилган, хаяжонлар сўнгги нуқтасига етган эди. Юзлар бўғрикди, лаблар
қақраб кетди. Халтанинг ичидан чиқадиган ўқ кесилажак бошни тайин этар, қолганларига ҳаёт
бағишлар эди.
Ниҳоят, ўқ чиқди, хизматкор пичирлаб исмни ўқиди: «Абдуллоҳ». Бўғизларига тиқилган
нафаслар сал енгиллашгандай бўлди. Ҳаёти қил устида турганларнинг сўник кўзлари ярқ этиб
очилди. Ким нима деса десин, бу бир жон бозори, жон савдоси эди, ҳеч кимнинг
«Абдуллоҳнинг ўрнига мен қурбон бўлай», дейиши кутилмас эди.
Аммо Абдуллоҳ бундай аҳволда эмас. Бир оз аввалги ҳаяжон ўрнини даҳшатли қўрқув ва
итоатгўйлик туйғуси эгаллади.
Абдулмутталибнинг болалари орасида энг суюкли, энг кўрками эди у. Бошқа акаукаларида
бўлмаган аслзодалик, устуворлик унда борлитини ҳамма биларди. Шу боис, Абдулмутталиб уни
бошқа болаларидан ҳам ортиқ кўрарди. Орасира:
— Абдулмутталиб, сенинг бу ўғлингда алоҳида бир кўркамлик, алоҳида бир аслзодалик
бор. У ҳамма фарзандларингдан ҳам ёқимлироқ, истараси иссиқ... __ деганлар бўлган эди.
Шундай бўлса ҳам, Абдулмутталиб ўзи бошлаган ишнинг бунақа натижасига эътироз
билдира олмасди. «Қайтадан қуръа ташлаймиз» ёхуд: «Кел, эй Абу Лаҳаб, Абдуллоҳнинг
ўрнига сени қурбон қилайлик», дея олмасди.
Абдуллоҳнинг қўлидан тутди. Қурбонлик сўйиладиган жой бўлмиш Сафо тепалиги томон
йўл олдилар.
Бу ақл бовар қилмас иш ҳақида эшитган юзларча қурайшийлар Сафо тепалиги томон
югуриб кела бошладилар. Аёлу эркак, болалару қариялар йиғлаган, қизикиш, ҳаяжон, қўрқув ва
афсус билан Абдуллоҳ ҳамда унинг отасига тикилиб турар эдилар. Сафо тсиалигига боришгач,
Абдулмутталиб Абдуллоҳни икки қўли билан даст кўтариб ерга стқизди. Бир пайтлар меҳр
билан, муҳаббат билан силаган сочлари қумга беланди. Сўнгги нафасини олиш олдидан маҳзун
бир чсҳра, маҳзун бир нигоҳ ила ёнатрофга қаради. Бу нигоҳлар умидсиз эди.
— Беринг ханжаримни...
— Йўқ, бермайдилар, эй Абдулмутталиб! Сен бундай қилолмайсан!
Абдулмутталиб бошини кўтарди. Қаршисида «Доруннадва» («Маслаҳат уйи») аъзоларидан
бир неча киши турарди. Ораларидан Муғийра ибн Абдуллоҳ исмлиси сўзларини такрорлади: —
Қилолмайсан бу ишни сен, эй Абдулмутталиб!
— Нега энди қилолмас эканман?
— Чунки Абдулмутталиб бўла туриб сен бу ишни қилсанг, бошқалар нима қилади? Эртага
бошқалар ҳам ўғлини қурбои қилгиси келиб қолади. Ёмон от чиқарасан, лаънатларга гирифтор
бўласан. Қолаверса, фарзанди қурбон қилинган оналар доим олдин сени қарғайди
лар. Биз бу ваҳшиёна ишни узилкесил тўхтатишга, унга тўсқинлик қилишга аҳд этдик.
Аммо бу менинг қасамимдир, бажо келтирмасам бўлмайди, ахир...
— Қасам бўлса — бўлар, ҳар нарсанинг иложи бор. Аҳволингни енгиллатиш учун бирон
чора топамиз.
— Қандай чора?
— Бизнинг бу борада тажрибамиз йўқ. Аммо ҳижозликлар бундай муаммоларни ҳал
этишга уста. Шунинг учун сен дарҳол Ҳижоз коҳинининг ҳузурига бор. Аҳволни тушунтир.
Агар қурбон қилишинг керак деса, қурбон киларсан, бўлмаса, берган маслаҳатига қараб иш
тутасан.
Абдулмутталиб бу таклифга норозилик билдирмади.дбдуллоҳни қўйиб юборди. Акаукалар
ва шу ерга йирилган аҳолининг юзларида мамнунлик ифодаси пайдо бўлди. Бир оздан сўнг
Абдулмутталибнинг уйида севинч кўз ёшлари билан биргаликда зўр байрам бошланди.
Шундан кейин Абдулмутталиб Абдуллоҳни олиб Ясрибга борди. Коҳиннинг Ҳайбарга
кетганини эшитиб, у ерга хам борди. Бир ривоятга кўра, бу сафар Шомгача давом этди.
Абдулмутталиб коҳин аёлга дардини англатди. Коҳин аёл унинг сўзларини тинглаб бўлгач,
«Эртага келинг!» деди. Эрталаб отабола яна аёлнинг ҳузурига бордилар. Коҳин:
Сизнинг юртингизда бир одамга тўланадиган товоннинг миқдори қанча ва у нима билан
ўлчанади? деб сўради.
— Ўн туяга тенг келади.
—У холда дарҳол юртингизга қайтинг. Ўғлингиз билан ўнта туяни бир ерга қўйиб, қуръа
ташланг. Агар ўғлингизга чиқса, туялар сонини кўпайтиринг ва такрор ташланг. Шу тариқа,
қуръа то туяларга чиққунга қадар ташлашни давом эттиринг. Шояд, Роббингиз рози бўлса,
қуръа албатта туяларга чиқажак.
Унинг ҳузуридан чиқиб, Маккага қайтдилар. Ўнта туя бир томонга қўйилди. Абдуллоҳ эса,
иккинчи томонга. Абдулмутталиб Оллоҳга илтижо қилиб, ўғлига ҳаёт бағишлашини сўради.
Қуръа Абдуллоҳга чикди. Яна ўнта туя келтирилди. Қайтадан қуръа ташланди. Яна Абдуллоҳга
чикди. Туялар сони ўттизта бўлди. Абдуллоҳ қора терга ботган, Абдулмутталиб тинмай дуо
қиларди.
Туялар сони қирқтага етди, элликта бўлди. Ҳар сафар халтадан Абдуллоҳнинг ўқи
чиқарди. Шу йўсинда тўққиз марта қуръа ташланди, аммо натижа ўзгармади. Бу бир тасодиф
эмасди. Ҳар нарсага ҳоким ва қодир бўлган буюк Мавлонинг иродаси шундай бўлгани аён эди.
Ниҳоят, туялар сони юзтага етказилди ва яна қуръа ташланди. Шу он қуръа ташлаётган
одамнинг қувноқ қичқириғи эшитилди. Бу қутулишнинг аломати эди. Абдулмутталиб
кўзларидан оққан ёшларни артди, ўғлини бағрига босди. Амр этди. Туялар Сафо тепалигига
олиб бориб сўйилди. Гўштлари шундайгина қолдирилди. Камбағаллар олди, ҳайвонлар еди,
мусофир ва ғарибларга зиёфатлар берилди.
* * *
Бу воқеа содир бўлганда Абдуллоҳ неча ёшда эди?.. Бир қориндан талашиб тушган Абу
Толибдан катта эдими ёки кичик? Бу воқеа юз берган кунларда оиланинг энг кичик фарзандлари
бўлган Аббос ва Ҳамза туғилганмидилар ёки йўқми?.. Бу саволларга аниқ жавоб беришдан
ожизмиз.
Агар улар туғилган бўлсалар, Ҳамза энди туғилган чақалоқ ёки ҳали бир ёшга ҳам
тўлмаган гўдак, Абдуллоҳ эса, айни уйланадиган ёшдаги ўспирин бўлгани хақиқатга
яқинроқдир. Чунки Абдуллоҳнинг ўғли бўлмиш Пайғамбаримиз билан амакилари Ҳамза
ўртасидаги фарк атиги икки йил эди, холос.
Эҳтимол, Абдулмутталиб назрини бажо келтириш учун ўғил фарзандларининг сони ўнтага
етишини кутмагандир. Чунки унинг олти нафар қизи ҳам бор эди. Ёки бу воқеа Ҳамза
туғилганидан кўп ўтмай содир бўлган ва қурбонликдан қутулган Абдуллоҳ вақт ўтказилмай
уйлантирилган эди. Бундай оғир синовдан кейин суюкли ўғлини қурбонликдан сақлаб қолган
Абдулмутталиб энди хотиржам эди. Ҳаётида осойишга кунлар бошланди.
Абдуллоҳ етук ва комил инсон эди. Юзига бир қараган киши яна қарагиси келадиган
даражада ҳуснли ва ёқимли эди. Бой бир хотиннинг унга «Агар мени хотинликка олишга рози
бўлсанг, сенга юзта туя ҳадя этаман», дегани фикримизнинг ёрқин далилидир. Абдуллоҳнинг
бундай таклифни рад этиши эса, мол-дунё ва бойликка у қадар аҳамият бермаслиги, осойишта
бир оилага кўпроқ муҳтож бўлган комил инсон эканлиги белгисидир.
Мустаҳкам бир оила қурса, бахтиёр яшаса, дея орзу қилган Абдулмутталиб суюкли
фарзандини ёнига олиб, Макканинг аслзода оилаларидан ва Қурайшнинг йигирма бешта
киборлар уруғидан бири бўлган Зуҳра қабиласига борди. Азалдан яхши танийдиган дўсти
Ваҳбни топди ва қизи Оминани ўғли Абдуллоҳга сўради. Унинг бу таклифи мамнуният билан
қаршиланди ва икки ёш никоҳландилар.
Абдуллоҳ қурайшларнинг одатига кўра, уч кунгача отасининг уйида қолди. Сўнгра суюкли
хотинини қлиб, ўзининг қадрдон гўшасига қайтди. Омина оилада ёлғиз фарзанд эди. Бу унинг
илк ва нгги турмуши бўлиб, қиска вақтдан кейин бева қолишни хамда оламларга раҳмат бўлиб
келаётган буюк пайрамбаримизга оналик қилиш шарафига муяссар бўлишини хали у билмасди.
Янгигина турмуш қурган икки ёш жуда қисқа муддат бирга бўлдилар. Никоҳдан кейин хали
икки ой хам ўтмай, дбдуллоҳ Шомга йўл олган карвонга қўшилиб сафарга чиқди. Қайтишда бир
дардга чалинди. Ниҳоят, Ясриб шахрига келгач, ортиқ йўл юра олмаслигини англади.
Ҳамрохларига бувиси Салмо томонидан тоғалари бўлмиш Нажжор ўғиллариникида қолажагини
билдирди ва отасига саломини етказишларини сўради.
Биродарлари уни шу ерда қолдириб, йўлларида давом этдилар. Абдулмутталибни топиб
аҳволни тушунтирдилар. Абдулмутталиб дарҳол катта ўғли Ҳорисни Ясрибга жўнатди. Кечани
кеча, кундузни кундуз демай йўл юрган Ҳорис Ясрибга борганида, анча кеч қолганини англади.
Чунки Абдуллоҳ ҳаётдан кўз юмган ва Набига исмли бир қариндошининг боғига кўмилган эди.
У ҳам оламлар сарвари пайғамбаримиз Муҳаммад солаллоҳу алайҳи васалламнинг отаси
бўлаётганидан бехабар ҳолда дунёдан ўтган эди.
АЗИМ ДАРАХТНИНГ ҚУЛАШИ
Учинчи ўксизлик
Абдулмутталиб қуруқшаган лабларини ҳўллашни истарди. Роса ўтмиш кунларнинг
хотираларига берилган эди.
—Сафийя!
—Лаббай, отажон!
—Сув бер...
Сафийя Замзам сувидан келтирди. Абдулмутталиб бир неча ҳўплам ютди.
—Муҳаммадим қани?
—Ҳозир келади, отажон, қарайинчи.
— Ёнимда ўтирсин. Усиз яшашнинг қизиғи ҳам қолмади.
Сафийя Муҳаммадни чақириш учун чиқиб кетди.
Касал кўргани келган бир қўшнига рўбару келдқ. Ичкарига кириб, хабар берди. У одам
кирди.
—Қалайсан, ё Шайбатул ҳамд? Аҳволинг дурустми?
—Раҳмат, саломат бўл. Тузукман.
—Қандай сезяпсан ўзингни?
— Мана, кўриб турибсан. Дақиқа сайин ўлим яқинлашмоқда.
—Ундай дема, ё Абдулмутталиб.
—Нега?
—Сен ҳали кўп яшайсан. Бизга бош бўлиб туришингкерак. Сендан бўлак Макка халқининг
бошини бириктириб, бир байроқ остида тўплайдиган ҳеч ким йўқ.
Абдулмутталиб бу сўзларга жавоб бермади. Кейин ўтганкетгандан гаплашиб ўтирдилар.
— Бобожон, мени чорлабсиз.
Бобонинг беҳол юзида ҳазин бир кулимсираш пайдо бўлди.
— Сенсиз туролмай қолдим, ўғлим, ёнимга кел.
Ётоқнинг ёнига ўтирди. Абдулмутталиб қўлини узат
ди, неварасининг қўлларини ушлаб, лабларига олиб борди. Қайтақайта ўпиб, ҳидлади.
— Бу гўдак ёнимда ўтирмаса, яшагим келмай қолди. Отаси ҳам жуда ёқимтой йигит эди,
— деди Абдулмутталиб ва оғир хўрсинди. Кейин қисқа хотирага берилди: —Ҳа, ҳақиқатан ҳам
ёқимтой эди. Бошқа болаларимдан ҳам ортиқ кўрардим уни. Аммо бу меҳрнинг оқибати яхши
бўлмади, ўзинг биласан. Бироқ бу неварам Абдуллоҳимни унуттирди. Ўзим ҳам бола бўлиб
қолдим. Муҳаммадим бўлмаса, ақлдаи озишим ҳеч гап эмас.
Дарҳақиқат, Ҳошим ўғиллари орасида бу болага ўхшаши ҳам, тенги ҳам йўқ.
Абдулмутталиб эътироз билдирди:
— Ҳошим ўғиллари, дема. Маккада тенги йўқ, де. Ҳатто бутун дунёда, бутун инсонлар
ичида тенги йўқ жигаргўшамнинг. Ҳаёт бўлсанг, ҳали кўрасан, менинг бу неварам жуда буюк
бир инсон бўлади. Менинг номим унинг бобоси бўлганим учун унутилмайди, қалбларда мангу
яшайди.
Бир оздан сўнг қўшни чиқиб кетди. Абдулмутталиб қизларини чақирди. Ҳаммаси келиб
ёнига ўтиришди. Уларга бирмабир тикилди.
— Умрим поёнига етиб қолганга ўхшайди. Узоғи билан яна бир неча кун яшасам керак.
Ҳозир сизларни ҳузуримга чорлаганимнипг боиси — мен ўлгач, қайси йирингиз қандай
марсиялар куйлашингиз, нималар деб йиғлашингизни кўзим тириклигида эшитмоқчиман, —
Сафиия отасининг гапини бўлди:
— Отажон, нега бундай дейсиз? Сиз ҳали кўп яшайсиз. Худо хоҳласа, тузалиб кетасиз.
Абдулмутталибнинг мажолсиз лабларида бир кулимсираш пайдо бўлди.
— Қизим, энди тақдирга тан беришларинг керак. Биз энди қаридик. Бир оёғимиз ерда
бўлса, иккинчиси гўрда. Қолаверса, бундан кейин яшашнинг қизиғи ҳам йўқ Фақат...
Абдулмутталиб сўзларини давом эттира олмади. Кўзлари ёшланди. Касаллик овозини ҳам
заифлаштирган эди. Бу дафъа ичичидан хуруж қилиб чиққан ҳасрат кўзларида намоён бўлган,
бўғзига тиқилган эди. Қизлари Абдулмутталибдек улуғ бир зотнинг кўзларида ёш кўришга
одатланмаган эдилар. Пўлатдек мустаҳкам иродаси билан танилган эди у. Виқорини
йўқотмаган, ҳеч ким рақиблик қилолмайдиган бир мақомга эришган, халқига сидқидилдан
хизмат кўрсатган эди. Ҳайратланиб қараб қолдилар. Абдулмутталиб неварасининг бошини
силади. Сўнгра давом этди:
— Аммо бу гўдакнинг тенгсиз бир инсон бўлажак кунларини кўриш учун яшашга рози
бўлардим.
Сўнгра, қизларига ўгирилди:
— Мен ўлгандан кейин ўқийдиган марсияларингизни ўз қулоғим билан эшитсам, дейман.
Бу гапдан сўнг опасингиллар бирбирларига қараб қолдилар. Оталари талаб қилаётган иш
ҳаётда илгари ҳеч кўрилмаган бир иш эди. Аммо оталари шуни истарди.
Дастлаб Сафийя бошлади:
— Ярим тунда йўл ўртасида туриб бир ўлим хабарини жар солаётган одамнинг овози
кўзларимдан ёш оқизди. Шу замон кўзларимдан оқаётган ёшлар инжу доналари каби
ёноқларимга думалаб туша бошлади. Бу нола асло ожизлик ва кучсизлик нималигини билмаган,
хаммага инкор этиб бўлмайдиган даражада фақат ва фақат яхшилик қилган улуғ бир зот учун;
ҳар томонга эзгулик улашган, катта обрўэътибор ва шарафнинг меросхўри,
«Шайбатул хайр» деб ном олган Абдулмутталиб учундир?
Одамохун, мард, диёнатли бир кишики, унга етадигани оламда йўқ! Басавлат, кенг елкали,
суяги йирик, қавми орасида ҳурматга сазовор бир киши! Уйи мусофирлар учун доимо очиқ,
кенг ва ёруғ уйдир. Қаҳатчилик кезлари оғир аҳволга тушганлар учун баракали бир ёмғир каби
эди. Бениҳоя жўмард, сахий: қуллар ҳам қул эгалари ҳам унга муҳтож бўлмай иложи йўқ. Агар
шоншараф туфайли киши абадий яшаса, бу киши Абдулмутталибдан бошқаси бўлолмас эди.
Аммо дунёда ҳеч ким абадий яшамайди...
Абдулмутталиб Сафийянинг айтувини диққат билан тинглади.
— Шундай деб йиғлайсанми, Сафийя?
—Отажон, тилим бормайди, нега бизни бунча қийнайсиз?
— Йўқ, йўқ, ахир ўзинг ҳам айтяпсанку, дунёда абадий қолиш йўқ, деб.
Шундан кейин Баррага ўгирилди:
— Сен нималар дейсан, Барра?..
Барра кўзларидан оққан ёшларни артди, сўнгра марсиясини бошлади:
— Эй кўзларим, аслинасли покиза, табиати хуш, сўралганда зиқналик қилмаган бир шараф
эгаси учун кўикўп инжулар сочиб, менга ёрдамчи бўлинг. У доимо уйида мусофир учун ўчоқ
ёқилган, мусофирини очиқ чеҳра билан кутиб олган мартабаси улуғ бир киши, яъни, Шайбатул
ҳамд Абдулмутталибдир. У карам соҳиби, иззат, шараф, чин фазилат эгаси, юмшоқтабиат,
мусибатлар кўпайганда сахийлиги, эхсони ортадиган зотдир. Қавми орасида ой каби чарақлаган
бир фазилат соҳиби бўлганидан муноқашасиз тан олинган кишидир. Унга ўлим ўтган йиллар ва
тақдир абгор қилмаган ҳолда, соппа-соғломлигида келиб ёпишди...
Барра марсиясини тугатди. Абдулмутталиб Отикага ўгирилди:
— Сен нималар дейсан, қизим?
Отика марсиясини бошлади:
— Кўзларим, ёрдамчи бўлинг менга. Сирасира зиқналик қилмангки, ҳамма уйқуга
толгандан кейин тўйиб-тўйиб йиғлайин...
Кейин Умму Ҳаким Байзо, Умайма ва Арво марсия айтдилар.
Абдулмутталиб уларнинг марсияларини диққат билан тинглади. Уларга чин дилдан
самимий миннатдорлигини билдирди.
Кечқурун овқатланганларидан кейин болаларининг ҳаммаси Абдулмутталибнинг қошига
келиб ўтирдилар.
Қуруқшаган лабларини бирикки қултум Замзам суви билан ҳўллагандан кейин уларни
фахрланса арзигудек килиб вояга етказганига шукрона билдириб, дилидагиларни тилига
чиқарди:
— Энг катта ташвишим кўзимнинг нури, суюкли набирамни... — шундай дер экан,
Муҳаммадга қаради, —ким боқади, қандай боқади? Қани, гаииринг, ким уни ўз паноҳига олади?
Энг катта ўғли Ҳорис жавоб берди:
— Ҳар биримиз унга ўз фарзандимиздек қараймиз. Уйимизда юрганидан фақат хурсанд
бўламиз, отажон. Абдулмутталиб бу сўзлардан мамнун бўлган эди.
Ўғилларидан Зубайр, Абу Толиб ва Абдуллоҳнинг оналари бир бўлиб, Бани Маҳзум
қабиласидан Фотима бинти Айз эди.
Абдулмутталиб Муҳаммадини мана шу икки амакисига тошнириб кетинши мақсадга
мувофиқ деб биларди. Бошқа болаларидан ҳам унга нисбатан фақат яхшиликни кутсада,
буларни афзал кўришининг боиси Абдуллоҳ билан оналарининг бир эканлиги эди.
— Мен ҳаммангиздан хурсандман. Ичингиздан қайси бирингизга буюрсам хам, уни ўз
паноҳига бажонидил олишларингизга аминман. Фақат Абу Толиб билан Зубайр Абдуллоҳга
туғишган қардош бўлганлари учун қуръа уларга ташланиши керак, деб ўйлайман.
Шундан кейин ёнида жимгина турган неварасига ўгирилди:
— Сен қайси амакингни танлайсан, ўғлим? Муҳаммад бу саволга жавоб бермади, дарров
ўрнидан турди ва бориб Абу Толибнинг қучоғига отилди. Бу орада ташланган қуръа ҳам Абу
Толибга чиқиб, масала узилкесил ҳал бўлди.
Абу Толиб анчадан бери орзу қилиб келган ниятига етган кишидек жуда хурсанд бўлди.
Хайрлашаркан, Абдулмутталибнинг рухсати билан жиянини етаклаб уйига олиб кетди. Шу
шарт биланки, ҳар куни бобосининг олдига келиб туради.
* * *
—Фотима!
—Тинчликми, ё Абу Толиб?
—Қара, кимни олиб келдим...
Фотима уйдан чикди, хўжасининг ёнида Муҳаммад турарди. Эгилди, ёноқларидан ўпди.
—Хуш келдинг, болам, — деди.
—Хушвақт бўлинг, янгажон.
—Фотима, энди Муҳаммад биз билан туради. Бизнинг ўғлимиз бўлади.
—Нақадар яхши хабар келтирдингиза, ё Абу Толиб.
Шундан кейин яна эгилди, қайта қучоқлаб ўпди.
— Хонадонимизга хуш келдинг, ўғлим, энди мен сенга оналик қиламан. Сен мен учун ўз
ўғилларимдан хам севимлироқ, қадрлироқ, азизроқ бўласан, жигарим.
Бу сўзлар самимият тўла бир қалбнинг ифодаси эди. Том маънода севги, мехршафқат ва
марҳаматга тўлиқ эди бу юрак. Муҳаммадни туғилган кунидан бошлаб яхши кўриб қолган эди
Фотима. Уни кўрган, таниган одам борки, ёқтириб қолиши турган гап эди.
Ҳали шу ёшга кириб ота юзини кўрмаган, онадан барвақт етим қолган, аммо тимсоли йўқ
бир кўрк, мукаммал бир одоб ва тарбия эгаси бўлган бу гўдакка шу кунга қадар доим шафқат ва
марҳамат назари билан боққан, 6у шафқат ва марҳамат вақт ўтиши билан таъриф этиб
бўлмайдиган бир меҳрмухаббатга айланган, ўз онаси каби севиб қолган, ўз онаси каби кўнгли
хуш бўлган эди. Ҳошим ўғиллари орасида яшнаб очилган, сўлмайдиган бир гул эди у.
Абу Толиб уйига барака ва саодат келгани ҳақида Фотима билан ҳамфикр эди. Ўша кеча
отасининг касали оғирлашганидан тилкапора бўлган юраги, айни пайтда, бошига саодат тожи
кийдирилгани тўғрисидаги ишончга ҳам тўлиқ эди. Ётоғига кирганида ҳам, кўнгли дам отасида
бўлар, ғам чекар, дам суюкли жияни ҳақида ўйлар, унинг қошига келиб ҳузурҳаловат топар эди.
* * *
Кўп ўтмай Абдулмутталиб вафот этди. Маккани мотам чулғаб олди. Халқ том маънода
қаттиқ қайғуга чўмган эди. Чунки Абдулмутталиб кучга, зўравонликка, қудратга эмас, адолат,
эзгулик ва саховатга таяниб иш кўрарди. Бутун ҳаёти давомида фақат жиноятга ва жиноятчига,
фақат ёмонга ва ёмонликка қарши курашди, доимо олижаноб кишилар, одоб ва фазилат
соҳиблари бўлганлар сафида, энг олдинда турди. Доимо эзилганларнинг ёрдамчиси бўлди,
етимлар, бевалар уни ўзларининг пуштипаноҳлари деб билдилар. У фақат Ҳошим ўғилларининг
эмас, балки бутун қурайшларнинг хам бошлиғи ҳисобланарди. Унга қарши мартаба талашиб
чиққанлар ҳам, зўравонлик қаршисида эмас, балки қаердан келгани номаълум бўлган қандайдир
маънавий кучларнинг Абдулмутталибга ёрдам бераётганини кўриб, ортиқ баҳслашишга журъат
қилолмасдилар. Масалалар доимо Абдулмутталибнинг фойдасига ҳал бўлар, бу эса бориббориб
уни Макканинг ҳокими, қурайшларнинг бошлиғи бўлишдек юксак мартабага кўтарган эди.
Ҳошим ўғилларининг уйидан фарёд кўтарилди. Бу фарёд саксон йил типпатик турган,
тобора янтбяшнаган, илдизлари халқнинг кўнглидан чуқур жой олган азамат бир дарахтнинг
қулаганини билдирарди. Бу азамат дарахт қанчаданқанча йўловчиларга ўзининг соясида ором
берган, қанчаданқанча бевабечора, етимесирлар^ушбу дарахтнинг меваси билан озиқланганлар.
Йиғисиғи тезда Ҳошим ўғилларининг хонадонидан ошиб, Умайя, Маҳзум, Оди, Зуҳра...
ўғиллари деб аталувчи бошқа хонадонларга ҳам кўчди. Қисқа вақт ичида улардан ҳам ўтиб,
яшин тезлигида бутун Маккага таркалди.
Абдулмутталиб ўлди... Абдулмутталиб ўлди...
Икки жумладан иборат бу қисқа, аммо ўта машъум хабар ҳар кирган қулоқни қоматга
келтирди, ҳар эшитган кўнгилни ларзага солди. Кекса ҳам йиғлади, ёш ҳам; хотин ҳам йиғлади,
эркак ҳам; Макка шаҳрини ғамандуҳ булутлари қоплаб олди.
Абдулмутталибнинг жасади сидр дарахтининг япроқлари билан ювилди. Бу унга бўлган
ҳурмат туйғусининг бир ифодаси эди. Шу кунга қадар Маккада ҳеч бир шахснинг жанозаси
учун бундай иш қилинмаган эди. Шаҳар ичида очиқ бўлган биронта ҳам тижорат жойи йўқ эди,
ҳаммаси ёпилди. Бундан кейин дўконлар, бозорлар бир неча кунгача ёпиқлигича қолди
Энг нафис яман матолари билан ўралган жасад тобути билан биргаликда кўтарилди.
Қўлмақўл олиниб, уйдан олиб чиқиб кетилди. Ортидан сонсаноқсиз одамлар эргапшб, Ҳожун
қабристонига йўл олдилар.
Йиғлаб кетаётган одамлар орасида юраги ўртанган бир гул юзли гўдак ҳам бор эди.
Кўзларидан ғамандух ичида нурли ёшлар томчилаётган бу бола унинг учун йиғлашга ҳаммадан
кўра муносиброқ эди. Чунки унинг энг кўп севган кишиси мана шу бобоси эди. У шундай бир
қария эдики, неварасининг оламларга раҳмат бўлгани ҳақида хушхабар келган кунларни
кўрмади, аммо унинг ана шундай олий мақомга лойиқ бўлишига ишонди, севилиши ибодат
ҳисобланган бу зотни гўдаклик чоғидаёқ кашф этиб, телбаларча яхши кўрди. Бутун инсониятга,
дунё ва охират саодатининг раҳбари бўлажак пайғамбаримизга ота-онасиз қолишнинг Ал-
Амини унуттирди, ёлғизлик, етимликнинг ҳасратларини тиндирди. Буюк Оллоҳ унга мана
шундай муқаддас вазифани берган эди.
Умму Айман ҳаммани доғу ҳасратда ташлаб кетаётган хўжайинининг ортидан ёшли
кўзлари билан тикилиб қоларкан, кўпчиликнинг орасида яна бир жуфт ёшли кўзни кўрди. Бу
икки йил олдин Абвода онасининг жанозасидан қон йиғлаб олиб келган, бағрига босиб илк бор
тасалли бергани Муҳаммад эди.
«Қани ўғлим? Мен усиз овқат емайман», дея очликдан қийналса ҳам, Муҳаммад
келмагунча овқатини емайдиган қариянинг ортидан Умму Айман ҳам ҳўнграбҳўнграб
йиғларди... У бир етимга бўлган бу мехршафқати ва марҳамати боис дунёда юз йиллар
давомида унутилмас бир шарафни қолдириб кетастган эди. Дунёнинг ҳсч бир бурчагида тенги
йўқ муборак бир сувни қайта кашф этиб, чидаб бўлмас жазирамада қоврилаётган халққа ҳадя
этиши ҳам унинг мартабасини янада оширган эди.
Бир иайтлар туяда амакиси Мутталибнинг орқасига мингашиб Ясрибдан келган кичкина
бир бола ва «Бу ким?» деб сўраганларга ҳазил аралаш: «Абди» (қулимдир) жавоби берилгани
учун Абдулмутталиб (Мутталибнинг қули) лақабини олган, асли исми Шайба бўлган мана шу
қария, эндиликда ҳамшаҳарларининг елкасида дунёни тарк этаётган эди. Гарчи халқ берган бу
исмнинг маъноси «Мутталибнинг қули» дегани бўлсада, худди «Макканинг ва Қурайшнинг
хомийи» каби янграрди.
Эҳтимол, унинг асл исми унутилмасин деганлар курук «Шайба» дейишни муносиб кўрмай,
«Шайбатул хайр», «Шайбатул ҳамд» деган бўлсалар ажаб эмас.
Сўнгги вазифасини адо этиш орзуйи билан ортидан борганлар унинг буюк бобоси Қусай
кўмилган жойга — Ҳожун кабристонига элтдилар. Мотам сўзлари, йиғисиғи остида уни шу ерга
дафн эдилар.
Дунёда севилиши ибодат ҳисобланган, башариятнинг ҳузурҳаловат ва саодат раҳбари
бўлган пайғамбарлар сарварини чексиз бир муҳаббат билан яхши кўрган, унга беқиёс
меҳршафқат ва марҳамат билан қучоғини очган бу кекса охиратда қандай шарафга муяссар
бўлажак, қандай кутиб олинажак?
Сарвари оламнинг даъволарига чек қўйиш учун бор кучкудратини ишга солган Абу Жаҳл,
Абу Лаҳаблар каби у ҳам жаҳаннамга борадими? Ёки Ҳабиби Адибига қилган беминнат
хизмати, кўрсатган меҳршафқати учун ҳар нарсага қодир Оллоҳнинг раҳматига сазовор
бўладими?..
Шу сатрларни ёзар эканмиз, бу қарияга салому саловотларимизни йўллаймиз.
Оллоҳ чексиз марҳамат, битмастуганмас меҳршафқат соҳибидир.
...davomi bor.