ОЙДИНЛИКЛАР САРИ
Имон йўлининг илк йўловчилари
(Собиқуни аввалин)
Эндиликда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам учун ҳаётларидаги энг муҳим, яъни,
дунёга келишларидан кутилган мақсад ва ғоянинг амалга оширилиш даври бошланган эди.
Бошқа инсонлар Оллоҳ таолони таниш ва унга бандаликни (қулликни) бажо келтириш учун
яратилган бўлсалар, Расулуллоҳ (с. а. в.) яна бир буюк ғоя асосида яратилган эдилар. Бошқача
қилиб айтганда, фақат Оллоҳни таниш ва Унга сиғиниш учунгина эмас, балки Уни танитиш,
Унга қай тариқа сиғинишни ўргатиш учун яратилган эдилар. У зотга ҳидоят йўлииинг энг буюк
раҳбари бўлиш вазифаси юклатилган эди. Илк жўнатилган ваҳий орқалиёқ мазкур вазифага
даъват этилдилар:
«Эй (либосларига) бурканиб олган зот, турингда, (иснонларни охират азобидан)
огоҳлантиринг! Ёлғиз Парвардигорингизни улуғланг! Либосларингизни пок тутинг! Бутлардан
йироқ бўлинг!» (Муддассир сураси 1-5-ояатлар) Энди Муҳаммад ибн Абдуллоҳнинг ҳаётидаги
тожирлик даври ниҳоясига етган, у зотнинг «Муҳаммадун Расулуллоҳ» бўлишдай буюк
даврлари бошланган эди.
Кунлардан бир кун Расулуллоҳ Макканинг юқори қисмида айланиб юрганларида
рўпараларидан Жаброил алайҳиссалом чиқиб қоладилар. Бу учрашув энди у зотни қўрқувга
солмайди. Аксинча, кўрган заҳотлариёқ Расули Акрам (с. а. в.) қувониб кетадилар. Жаброил
алайҳиссалом товонларини ерга бир урадилар ва ўша урилган жойдан сув отилиб чиқади. Бу сув
билан таҳорат қиладилар. Пайғамбаримизга (с. а. в) ҳам ўзлари кўрсатгандай равишда таҳорат
олмоқни буюрадилар Расулуллоҳ (с. а. в) худди Жаброил алайҳиссалом кўрсатганларидай
таҳорат олдилар: дастлаб қўлларини ювдилар, оғизбурунларини чайқадилар, сўнгра юзларини,
кейин эса, қўлларини тирсакларигача ювиб, бошларига масҳ тортдиларда, ниҳоят оёқларини
тўпиқларига қадар ювиб, покладилар. Шундан сўнг Жаброил алайхиссалом имомлик қилдилар
ва икковлон биргаликда намоз ўқишди.
Муҳаммад (с. а. в.) уйларига қайтгач, ваҳий фариштаси кўрсатган тарзда яна таҳорат
қилдилар. Бу таҳо ратдан мақсад — У зотни биринчи бўлиб Пайғамбар сифатида таниш
шарафига муяссар бўлган Хадича онамизга ўргатиш эди1. Ҳазрати Хадича онамиз Муҳаммад (с.
а. в.) уммматининг илк бор намоз ўқиган вакиласи бўлишдек улуғ бахтга ҳам шу йўсинда ноил
бўлди.
Ўша пайтда келган ваҳий ва ўқилган намоздан Макка аҳли бехабар эди.
* * *
Пайғамбаримизнинг (с. а. в.) тарбиялари остида болалик чоғларини ниҳоясига етказаётган
Али бир куни уй ичида ғаройиб хаттиҳаракатлар бўлаётганини кўриб қолди.
— Нима қилянсизлар? — деб қизиқиб сўради.
— Оллоҳга ибодат қилянмиз, намоз ўкияпмиз, —деган жавобни эшитди.
Шундан сўнг Али улардан шу кунга қадар номаълум бўлган бир ҳақиқатни эшитди. Оллоҳ
таоло юборган бир пайғамбар ва пайғамбарига даъват юки юкланган дин ҳақида дастлабки
маълумотга эга бўлди. Айни чоқда, Али ҳам мазкур динга даъват этилди.
— Бир оз ўйлаб кўрсам, — деб изн сўради.
—Яхшилаб ўйлаб кўр, Али. Бу динни қабул қилмайдиган бўлсанг ҳам, бу ҳақда ҳозирча
бировга гапирмай тур, — деган жавобни эшитиб:
—Фақатгина отам Абу Толиб билан маслаҳатлашсам— деди.
Ўша куни Али юрса ҳам, ўтирса ҳам, хаёли шу мавзу билан банд бўлди. Ҳатто тунда ҳам
шу ҳақда бош қотириб, тонгга қадар мижжа қоқмади. Тонг отиши ҳамоноқ Пайғамбаримиз (с. а.
в.) ҳузурларига ошиқди ва:
129
⎯ Менинг имоним комилки, Сиз Оллоҳнинг пайғамбарисиз, даъват этаётган динингиз эса,
ҳақ диндир! — деди.
— Абу Толиб билан маслаҳатлашдингми, эй Али?
— Йўқ. Оллоҳ мени яратар экан, Абу Толиб билан маслаҳатлашмади. Мен ҳам Оллоҳни
таниш учун у билан маслаҳатлашишга эҳтиёж сезмадим. Шу тариқа Али (р. а.). шаҳодат
калималарини айтиб, Ислом динига кирган иккинчи мўмин бўлди.
* * *
Кўп йиллар давомида бу уйнинг фарзанди ўлароқ тарбия топиб, ўспирин ёшига етган Зайд
ҳам Оллоҳнинг Расули (с. а. в.) Йсломни даъват этганларида, ҳеч иккиланмади:
— Мен шоҳидманки, Сиз Оллоҳнинг бандаси ва пайғамбарисиз, — деди.
Шундай қилиб, бир неча йиллар муқаддам дунёнинг саодат уйига фарзанд сифатида кириб
келган Зайд онаси Хадича ва Али ибн Абу Толибдан сўнг учинчи мусулмон бўлиш шарафига
етишди.
* * *
Абу Куҳофанинг ўғли Абу Бакр кўпчиликнинг ҳурматига сазовор бўлган соғлом фикрли,
дуруст бир савдогар эди. Шу кунга қадар бутларга бирон марта ҳам бўйин эгиб сиғинмаган,
фойдаси тегмайдиган, ҳатто ўзини ҳимоя эта олмайдиган бир тошдан одамга қандай наф
бўлиши мумкин, деган фикрда юрарди. Маъбудлик билан тош ва дарахт ўртасида бирон
муносабат бўлиши мумкин эмаслигини таъкидлар эди.
Ҳолубки, ўша дамларда ақли расо, халқ орасида ҳурматэътиборга эга, жамоат орасида
шарафли ҳисобланган кўпгина кишилар бу тош санамлар қаршисида бош эгардилар. Буни улар
шунчаки кўнгилхушлик учун эмас, балки ибодат учун қилардилар. Тошларга астойдил сиғинар
эдилар.
Ичкилик истеъмол қилувчиларнинг нақадар хароб ҳолга тушаётганини кўрган Абу Бакр
оғзига томчи шароб олмаган, айни чокда, инсонлик шарафига номуносиб бўлган зино ҳам
қилмаган эди.
Ваҳоланки, ўша пайтларда зино оддий бир ҳол эди, унинг ҳар хил турлари кенг тарқалган
эди. Ҳатто баъзилар аслзода ҳисобланувчи кишилардан фарзанд орттиришни орзу қилиб, шу
мақсадда ўз жуфти ҳалолини ўшандай кишиларнинг ихтиёрига топширар, сўнгра хотини
ҳомиладор бўлганбўлмагани ойдинлашгунга қадар унга яқинлашмас эди1. Кейинроқ эса,
ўзларига бундай иноят қилган кишиларга совғасаломлар ҳам жўнатар эдилар. Бунинг
натижасида жамиятда наслнасаби номаълум болалар кўпайган эди. Ҳомиладор эмаслиги аниқ
бир аёл бир вақтнинг ўзида саккизўн киши билан зинода бўла олар, бу чиркин иш аёл то ҳомила
орттиргунга қадар давом этар эди. Бола туғилгач, ҳалиги кишиларнинг ҳаммаси аёлнинг
ҳузурига тўпланар, аёл уларнинг ичидан кимни танласа, ўша одам болага оталик қилар ва бунга
ҳеч ким эътироз билдирмас эди.
Судхўрлик ҳам жамиятда чуқур илдиз отган эди. Пулдорлар томонидан қурилган бу
«тегирмон» фақирларни, ожизларни чиғирикдан ўтказар, улар пеигона тери билан қўлга
киритган даромад тўппатўғри сармоя бериб турганларнинг чўнтакларига бориб тушар эди.
Замона зўрники эди. Ожизлар доимо азобуқубатга гирифтор, хеч ким ўзини хавфсиз
сезмас, ўзаро ишонч туйғуси қолмаган эди. Бир қабиладан иккинчи қабилага мол олиб бориб
сотиш ва бунда саломат қолиб даромад орттириш мушкул масалага айланган эди.
Қон тўкиш оғир гунох бўлмай қолган эди. Ғазаб отига минган, қасос алангасида ёнаётган
бирон киши душманининг бош чаноғида шароб ичишга қасамёд этишдан ҳам тап тортмас ва бу
онтини сўзсиз бажарар эди.
Халқ орасида обрўэътибор қозонган шоирлар шеърларида ўзларининг одобсизликларини
ҳам ифода этаверардилар. Чунончи, муаллақа шоирларидан Амр ибн Кулсум бундай деган эди:
«Зинҳор бирон кимса бизга қарши жоҳиллик қилишга отланмасин. Акс ҳолда, биз ҳам
130
жоҳилларнинг жоҳиллигидан фойдаланиб, жоҳиллик билан жавоб қиламиз».
Уларнинг орасида соғлом фикрли, фазилатли кишилар ҳам йўқ эмасди. Аммо борларининг
ҳам ҳаётда хузурҲаловати, тинчи йўқ эди. Чунончи, соф виждонли, чин инсоний фазилатлар
соҳиби бўлган Абу Бакр ҳам бу муҳитда бўғилган, жони ҳалқумига келган эди. Ўтириб чин
дилдан суҳбатлашадиган, дардини ишониб оча олаДиган кишиларнинг сони бармоқ билан
саноқли эди.
Абу Бакрнинг энг ишончли, ҳар жиҳати билан тақдирлашга лойиқ ягона биродари Бани
Ҳошим уруғидан Аб дулмутталибнинг невараси Муҳаммад ибн Абдуллоҳ эди. Уни анчадан
бери — Хадича билан турмуш қурган кезларидан танир, эл орасида ёшлигидан «Ал-Амин» деб
танилган бу инсоннинг том маънода ишончли эканлигига шубҳаси йўқ эди. У билан
дўстлашганининг боиси ҳам шу. Орада ўтган йиллар бу дўстлик ришталарини янада
мустаҳкамлади, икки дўст бирбирларига кўркўрона эмас, самимият ва фазилат узатган қўллар
билан боғландилар.
Ўттиз саккиз ёшга кирган Абу Бакр ҳаётида анчамунча нарсани кўриб қўйган, аммо ўзи
яшаётган жамиятдан қаттиқ нафратланар эди.
Шундай фикрлар билан яшаётган Абу Бакр бир куни Муҳаммад ибн Абдуллоҳнинг
ҳузурига отланди. У билан дардлашаман, бу мазмунсиз ҳаётдан қутулиш чораларини
биргалашиб ахтаришни таклиф этаман, деб ўйлади.
* * *
—Йўл бўлсин, ё Муҳаммад?
—Сенинг ҳузуринпа келаётирман, ё Абу Бакр...
— Мен ҳам сенинг олдингга кетаётган эдим, эй вафоли дўстим.
Икки дўст хилватроқ жойга чекиндилар. Бир неча ойдан бери давом этаётган ғаройиб
тушлар, шундан кейин ёлғизликка бўлган интилиш ҳисси ва Ҳиро тоғида келган фаришта...
ҳақларида гапирилди. Ниҳоят, Абу Бакр яккаю ёлғиз Оллоҳдан бошқа илоҳ танилмайдиган ҳақ
динга даъват этилди.
Абу Бакр заррача ҳам иккиланмади. Чин кўнгилдан чиқаётган самимий сўзлар билан:
— Гувоҳлик бераманки, эй Муҳаммад, Оллоҳ ёлғиздир, ундан бошқа ҳеч бир илоҳ йўқдир.
Яна гувоҳлик бераманки, сен унинг қули ва расулисан, — деди.
Абу Бакрдан худди мана шу жавоб кутилган эди.
Шу йўсинда мусулмонлар — Муҳаммад алайҳиссалом умматлари тўрт нафар бўлди.
Комил инсонлар ичида биринчи ўринни Абу Куҳофанинг ўғли Абу Бакр (р.а.) эгаллаган эди.
* * *
Ҳазрати Абу Бакр ўттиз саккиз йиллик ҳаёти давомида бу кеча бўлгани каби осойишта бир
ҳиссиёт билан ётоғига кирганини эслай олмасди.
Ўзининг ва барча оламларнинг яратувчисини таниш
шарафига эришди. Унга ишониш билан юраклар ҳузурхаловат топишини ўз танасида ҳис
қилди.
Ётоғига кирар экан, ичичидан отилиб келаётган бир самимият билан:
— Ашҳаду алла илаха иллаллоҳ ва ашҳаду анна Мухаммадан ъабдуҳу ва росулуҳ, — дея
такрорлар эди.
* * *
Макканинг пастқам бир кўчаси...
Ўттиз ёшлардаги тарбияли, уятчан бир йигит... Ҳазрати Абу Бакрнинг сўзларини жон
қулоғи билан тингламоқда...
Яккамаякка қурилган бу суҳбат бирмунча давом этди. Суҳбат сўнгида қўл сиқишдилар.
Хайрлашар эканлар, Ҳазрати Абу Бакр:
— Бу бир сир бўлиб қолиши керак, эй Усмон! Худо ҳаққи, сени эзгуликка даъват этдим.
131
Сўзларимни яхшилаб ўйлаб кўр, — деди. Ажралишдилар.
Аффон ўғли Усмон тафаккурини ларзага солган, дунёқарашини беқиёс кенгайтирган бир
таклифга юзмаюз келган эди. Абу Бакр:
—Бу бутлар жонсиз нарсалардир. Бирон кимсага на фойдаси бор уларнинг ва на зиёни...
Яхшилаб ўйлаб кўр, сўзларимнинг тўғри эканлигини англаяжаксан. Уйларимизнинг
пойдеворига ишлатадиган тошлардан, тоғларда, қирадир ва водийларда мавжуд тошлардан ҳеч
фарқи йўкдир бу бутларнинг, — деган эди.
Ақли расо кишининг бошқача хулосага бориши имконсиз ҳам.
Эрта саҳарда Усмон Абу Бакрни қидириб топди.
— Мени Муҳаммад ибн Абдуллоҳнинг ҳузурига олиб бор, деди.
Ҳазрати Абу Бакр самимийлигига ишонса бўладиган ёшлар билан бирмабир учрашиб,
уларга буюк ҳақиқатни тушунтира бошлади. Ҳар гал яккамаякка учрашар, бутлар ҳақида ган
очар, ёлғиз Оллоҳдан ўзга ҳеч бир маъбуднинг йўқлигини уқтирар, суҳбатдошида яхши
маънодаги бир ўзгаришни сезса, шундан кейингина Мухаммад Расулуллоҳдан (с. а. в.) гап
бошлар эди. Зубайр ибн Аввом Абу Бакр билан учрашган иккинчи йигит эди. Унга ҳам Усмонга
айтилган гаплар уқтирилди. Зубайр севимли, ҳурматли кишиси Абу Бакрнинг сўзлари сафсата
бўлиши мумкинлигини ҳатто тасаввур ҳам қилолмасди. Қолаверса, Абу Бакр унга пайғамбар
деб танитган Муҳаммад ибн Абдуллоҳни ўзи ҳам жуда яхши танир эди. Чунки Зубайрнинг
онаси Сафиййа Муҳаммад ибн Абдуллоҳнинг аммаси бўлгани учун уларнинг орасида яқин
қариндошлик ришталари мавжуд эди.
Аммо Зубайрга бунинг ўзи етарли эмасди. Азалазалдан анъанага айланган ва бободан
отага, отадан болага асрлар давомида ўтиб келган ҳаёт тарзидан бутунлай воз кечиши керак, бу
иш эса осон эмас эди. Шу кунга қадар телба эмаслигига ишончи комил бўлган кўплаб инсонлар
— биргина сўз билан юзларча кишилардан иборат қабилаларни ҳаракатга келтира олувчи
бошлиқлар, шоирлару нотиқлар... ҳаммаҳаммаси бутларга сиғиниб келадилар. Улар маъбуд деб
эътиқод қўйган бутларни тошдан бўлак нарса эмас, дейиш ғоят мушкул эди.
Шундай ўйхаёллар билан орадан бир неча соат ўтди.
«Мен ақлли бўлсам, нега энди ақлимни ишлатмайин?!»
Яшиндай миясига келиб урилган бу фикр Зубайрни эскилик сарқитидан халос этиб, ақл
билан иш юритишга ундади. Бутларни илоҳ деб билувчи эътиқод кишани ўзўзидан парчаланиб
кетди.
Абу Бакр билан иккинчи марта учрашганда, бутлар энди унинг учун ҳам тошга айланган,
жонсиз ва аҳамиятсиз бир нарса бўлиб қолган эди.
Мени тоғамнинг ўғли билан учраштир, ё Абу Бакр,— деди ҳаяжон ила.
Бир муддат ўтгач, Ҳазрати Хадича онамизнинг имон машъаласи ёнган уйида Зубайр ибн
Аввом исмли бир йигит ҳам қалбининг тубидан отилиб чиққан ва умр бўйи унга содиқ
қоладиган ҳақиқатни ҳар бир калимаси устида тўхтабтўхтаб такрорлади: «Ашҳаду алла илаҳа
иллаллоҳ...»
Набийлар сарвари туғилган кечани эсловчилар ўша кеча Оминага ёрдам бериш учун
келган икки аёлдан бири Шифо хоним бўлганини жуда яхши биладилар.
Ушбу ҳодисадан роппароса ўн йил ўтгач, Шифо хоним ҳам бир ўғил туққан, унга Абди
Амр деб исм қўйган эди. Абди Амрни айримлар «Абдулкаъба» деб ҳам аташарди.
Хуллас, яхшиёмон хотираларга бой йиллар ўтиб, Абди Амр ҳам ўттиз ёшга кирди. Аслида
ҳаётининг энг лаззатли онлари ҳам ўша йилларда ўтган бўлса ажаб эмас.
Бир куни Абди Амр ўзи улкан ҳурмат билан қарайдиган савдогар томонидан фикрлашга
даъват этилганида, қўлларини пешонасига қўйиб, чуқур ўйга толиш мажбуриятини ҳис этди.
— Жуда соз, ё Абу Бакр, мен бу мавзу тўғрисида яхшилаб бош қотирайин, — деди у.
Расулуллоҳ (с. а. в.) жондан азиз дўстлари Абу Бакр билан биргаликда ҳузурларига Абди
132
Амр ҳам келганини кўриб, жуда мамнун бўлдилар. Чунки у ҳам имон келтириш, ҳидоят ва
саодат йўлига кириш учун келган эди.
Абди Амр шаҳодат калималарини сўйлади. Куфр ва инкор йўлини бундан кейин бутунлай
тарк этиш эвазига бу буюк йўлни қозонди.
⎯ Сенинг исминг Абдурраҳмон бўлсин...
Унга бу муборак исмни пайғамбарларнинг энг буюги бердилар. Ўзларига севимли бўлган
бу исмни доимо — бу дунёда ҳам, охиратда ҳам ҳамроҳлари бўлажак бир йиғитга бердилар.
Йиллар ўтиб ҳам, набийлар сарварининг тилларидан: «Исмларнинг энг гўзали Абдуллоҳ ва
Абдурраҳмондир», деган сўзларни эшитган чоқларида ўзини «Абди Амр» бўлишдан халос этган
ва «Абдурраҳмон» бўлиш шарафига сазовор қилган Расулуллоҳга (с.а. в) меҳр тўла нигоҳлари
билан боқипш шубҳасиз эди бу йигитнинг.
Исми билан бирга жисми ҳам, руҳи ҳам ўзгарган эди унинг. Бутун вужуди билан
кўҳнаэскидан мукаммал янгига ўтган эди Абдурраҳмон.
Абдурраҳмон ибн Авф имон йўлида ҳамроҳ бўлажак илк мусулмон биродарлари билан
танишди. Улар хануз бармоқ билан саноқли эдилар. Пайғамбаримиз (с. а. в) хонадонлари
аъзоларини ҳисобга олмаганда Абу Бакр, Усмон, Зубайр ва ўзи...
Бу ҳисобга Зайдни ва ҳали балоғат ёшига етмаган Алини ҳам қўшсак, жами олти киши
бўлардилар. Бепоён дунёда, дунёнинг асл Соҳиби ва Яратувчисига эътиқод қилган, Уни инкор
этмайдиган, қудратда Унга тенг келадиган бошқа бир мавжудотни билмайдиган олти киши...
Абдурраҳмон таҳорат қилиш, намоз ўқишни ўрганди. Намоз ўқир экан, ўқилиши керак
бўлган сўзларни такрорлайтакрорлай, ёдлаб олди. Бундан буён бутун ҳаёти давомида ҳар
намознинг ҳар ракатида ўқиш лозимлиги уктирилган Фотиҳа сурасини шахсан Пайғамбаримиз
алайҳиссаломнинг тилларидан эшитди: «Алҳамду лиллаҳи роббил ъАл-Амин...» «Ҳамду сано
барча оламларнинг Парваридигори бўлмиш Оллоҳ учундир. Меҳрибон ва Раҳмли, Жазо
Кунининг эгаси, Сенгагина ибодат қиламиз ва Сендангина мадад сўраймиз. Ўзинг бизни тўғри
йўлга ҳидоят қилгин. (Бизларни) шундай зотларнинг йўлига (бошлагин)ки, Сен ўзинг уларга
(тўғри йўлни) инъом қилгансан улар (Сен томондан) ғазабга дучор бўлмаганлар ва залолатга
кетмаган (адашмаган)лардир».
Келажакда Оллоҳ таоло тайинлайдиган вақтга қадар, ҳеч кимсага бу ҳакда оғиз очмаслик,
одамларнинг кўзи тушадиган жойда намоз ўқимаслик уқтирилди. Бир оздан кейин Саъд ибн
Ваққос мусулмон бўлиш шарафига эришди.
* * *
Холид ибн Саид ибн Ос уйқудан уйғониб, юраги тезтез ураётганини ҳис этди. Бир туш
кўрган эди, шу ҳақда суҳбатлашиш учун уйидан чиқди.
—Йўл бўлсин, эй Холид?
—Ал-Аминнинг ҳузурига кетаётирман, эй Абу Бакр.
—Нечук?
—Бугун кечаси бир туш кўрдим. Унга сўзлаб бермоқчиман. Сен ҳам эшитсанг, фойдадан
холи бўлмас...
Улар биргаликда Расулуллоҳниг (с. а. в.) уйлари томон йўл олишди. Кўрган тушини
йўлакай гапириб берди:
— Ваҳшатли бир жарликнинг шундоққина ёқасида эмишман. Бирдан нотаниш кимса
пастга итариб юборди. Қутулишим амри маҳол эди. Шу орада бирдан Ал-Амин Муҳаммад ибн
Абдуллоҳ пайдо бўлдию белимдан даст кўтариб, қутқариб қолди. Унга шу тушни айтиб, қандай
таъбир қилишини эшитмоқчиман.
— Яхши ўйлабсан, эй Холид. Эҳтимол Оллоҳ таолонинг ўзи сенга ҳидоят тилаган бўлса,
ажаб эмас.
Холид ибн Саид янги бир диннинг тарқалаётганини ва кечаги кунга қадар Ал-Амин
133
Муҳаммад ибн Абдуллоҳ сифатида таниган кишиси бугунга келиб пайғамбарлик вазифасига
тайин этилганлигини йўлда Ҳазрати Абу Бакрдан эшитди.
Бу пайтда Набийи Акрам (с. а. в.) Ажйод деган бир жойда эдилар.
Бизни нимага даъват қиласиз, ё Муҳаммад?
⎯Сизни Оллоҳдан бошқа хеч бир илоҳнинг йўқлигини ва Муҳаммад Оллоҳнинг
пайғамбари эканлигини тасдиқлашга... шу дамгача сиғинганимиз жонсиз — фойда хам, зарар
ҳам бермайдиган бутлардан воз кечишга даъват қиламан.
— Мен гувоҳлик бераманки, Сиз даъват қилаётган дин ҳақ диндир. Сиз эса, Оллоҳнинг
расулисиз.
Шундан кейин Холид кўрган тушини гапириб берди.
* * *
Бир куни ўта ожиз, қашшоқ бир чўнон қўйларини ўтлатиб юраркан, икки кишига дуч
келди.
—Сен кимнинг қўйбоқарисан? — деб сўрашди улар.
—Уқба ибн Абу Муайтнинг...
—Бизни сут билан меҳмон қила оласанми?
Сут боркуя, аммо мен оддий қўйбоқарман, сут билан меҳмон қилишга ҳаққим йўқ. Менга
ишониб топширилган нарсага хиёнат қилолмайман.
— Хўп. Унда бизга сути соғилмайдиган биронта қўйни кўрсатгинчи.
Қўйбоқар сурувдан бир қўйни ажратди.
— Мана шу қўй соғилмайди, деди.
Юзидан нур ёғилиб турган киши қўйнинг оёқларини керди, дуо қилди. Бирдан қўйнинг
эмчакларидан сут оқа бошлади. Иккинчи киши биронта идиш олиб келишни буюрди. Қўйбоқар
ёнида олиб юрадиган сопол товоқни узатди.
Сут соғилди, аввал сутии соғган киши ичди, сўнгра ўртоғига берди. Қолган сут қўйбоқарга
тақдим этилди. Ҳаммаси ичиб бўлингач, қўйнинг эмчаклари яна эски ҳолига қайтди. Бир оз
олдин сут соғилган эмчакларга сира ҳам ўхшамай қолди.
—Эй олижаноб зот, бу қўйга қандай дуо ўқидинг?
Уни менга ҳам ўргатасанми? — деди қўйбоқар.
—Отинг нима?
—Отим Абдуллоҳдир. Масъуднинг ўғлиман.
—Сени яккаю ягона Оллоҳнинг борлигига ишониш
га ва бутларга сиғинишдан воз кечишга даъват этаман.
Расулуллоҳ (с. а. в.) шуларни сўзларканлар, Абдуллоҳ ибн Масъуднинг бошини силар:
«Оллоҳ сенга марҳамати билан муомала буюрсин, қуллигингда давом этишини насиб қилсин,
сен ўрганишга қодирсан», дер эдилар.
Абдуллоҳ калимаи шаҳодатни айтди. Энди у имон лашкарининг жисман заиф, аммо имони
кучли бир аскарига айланди.
Ўшанда мўминларнинг сони ўнга якинлашиб қолган эди.
Сал кейинроқ Талҳа ибн Убайдуллоҳ, Абу Убайда ибн Жарроҳ, Абу Салама, Арқам ибн
Абу Арқам, Усмон ибн Мазъун, Убайда ибн Ҳорис ибн Абдулмутталиб мусулмон бўлдилар.
* * *
Бир пайтлар Яман томонлардан келиб Бани Муғийра хонадонидан паноҳ топган Ёсир у
ерда Муғийра ўғиллари томонидан Сумаййа исмли бир жорияга уйлантирилган, бу никоҳдан
Аммор ва Абдуллоҳ исмли икки фарзанд дунёга келган эди.
Орадан йиллар ўтди ва бу болалар болоғат ёшига етдилар.
Бир куни Аммор Макка кўчаларида айланиб юрганида бирикки кишининг Муҳаммад ибн
Абдуллоҳ (с. а. в.) ҳақларида баҳслашишаётганини эшитиб қолди. Суҳбат диққатни тортадиган
134
даражада қизғин эди. Шахсан ўзини кўришни хоҳлади. У ҳакда суриштирди. Ниҳоят, Арқам
ибн Абу Арқамнинг уйида эканликларини билди ва дарҳол шу томонга жўнади. Суҳайб ибн
Санъон Румий ҳам ўша ерда эди. Аммор ҳайрон бўлди:
— Бу ерда нима қилиб юрибсан, эй Суҳайб? — деб сўради.
— Ўзингчи, ё Аммор?
— Мен ичкарига кирмоқчиман ва Муҳаммад Аминнинг сўзларини тингламоқчиман.
— Менинг фикрим ҳам худди шундай.
Биргаликда ичкарига кирдилар. Маънавият оламидан
таралиб, Муҳаммад ибн Абдуллоҳнинг дудоқларидан тўкилаётган сўзларни тингладилар,
бу калом ҳар жиҳатдан гўзал ва мукаммал эканлигига ишонч ҳосил қилдилар, иккиси ҳам
калимаи шаҳодат келтириб, имонли бўлдилар.
Оқшомга қадар Арқамнинг уйида қолдилар.
Кўп ўтмай, Амморнинг отаси Ёсир, онаси Сумаййа ва укаси Абдуллоҳ ҳам мусулмон
бўлдилар. Шу тариқа бутун оила аъзолари Ислом динига кирган, кўнгиллари Расулуллоҳ
кўрсатган мақсадга йўналган эди.
Қисқа вақт ўтиб, Усмон ибн Мазъун ҳам икки укасини етаклаб, Пайғамбар (с. а. в.)
ҳузурларига келди. Кудома билан Абдуллоҳ акалари сингари имон ва Ислом шарафига ноил
бўлдилар.
Буюк пайғамбар Ҳазрати Иброҳим алайҳиссаломнинг тавҳид динини тиклаш мақсадида
ҳидоят йўлига чиққан, аммо орзуига етиша олмай ҳаётдан кўз юмган Зайд бу кунларда ҳаёт
бўлса, ким билади дейсиз, қанчалар хурсанд бўларди. Аммо такдирдан қочиб қутулиш хаққи
ҳеч кимсага берилмаган. Аммо Зайднинг кичик ёшда етим қолдириб кетган ўғли Саид бор эди.
Мана шу кунларда у вояга етган, камгап, ювош, тарбияли бир ўспирин бўлган эди. Уни амакиси
Хаттоб боқиб олган, қизи Фотимага уйлантириб ҳам қўйган, Саиднинг синглиси Отикани эса,
ўғли Умарга олиб берган эди. Шу йўсинда Саид билан Умар поччақайиноға бўлган эдилар.
Аммо поччалардан бири ўта тажанг, сержаҳл ва довюрак, иккинчиси эса, ўта даражада ювош ва
камгап...
Бир куни Саид ҳақиқат оламидан келаётган бир даъватга қулоқ тутди. Унга Оллоҳдан
бошқа ҳеч бир илоҳ йўқлигига ишониш таклиф этилди. Ҳақли бир таклиф эди бу. Отаси Зайд
мана шундай бир таклифга рўбарў бўлиш, Оллоҳга олиб борувчи энг тўғри йўлнинг муршидига
қовушиш учун бутун вужуди билан беҳисоб чиллаларда ўтирган эди.
Ҳаққа ва эзгуликка чорловчи бир даъватга қулоқ тутмаслик мумкин эмасди. Қисқа вақт
ичида рафиқаси Фотиманинг қалбида ҳам имон нури порлади. Шу тариқа ёш эрхотин
биргаликда шаҳодат келтирдилар ва мусулмон бўлиш завқини тотдилар.
Бу орада Ҳазрати Абу Бакр қизи Асмонинг ҳам мусулмон бўлгани ҳақида хушхабар
келтирди.
Яна Ҳаббоб ибн Аратт, Умайр ибн Абу Ваққос, Масъуд алКорий, Салит ибн Амр, Аййош
ибн Абу Робиа ва хотини Асмо, Хунайс ибн Ҳузофа, Амир ибн Робиа мусулмонларнинг сафига
қўшилдилар.
Бир замонлар ҳақ динни топиш мақсадида узоқ сафарга отланган ва христианликни қабул
қилиб Маккага қайтган Убайдуллоҳ ибн Жахш ҳам шаҳодат келтирди ва мусулмон бўлди.
Абу Толибнинг ўғли ва Ҳазрати Алининг акаси Жаъфар, унинг умр йўлдоши Асмо бинти
Умай, Хатиб ибн Ҳорис хотини Фотима бинти Музаллал, Хатибнинг укаси Хаттоб ибн Ҳорис ва
хотини Фукайҳа бинти Йасор,
Маъмар ибн Ҳорис, Усмон ибн Мазъуннинг ўғли Соиб, Муттолиб ибн Азҳар, хотини
Рамла, Нуайм ибн Абдуллоҳ, Амир ибн Фуҳайра, Хотиб ибн Амр, Утба ибн Робиашшг ўғли Абу
Ҳузайфа, Вақид ибн Абдуллоҳ... — булар яширин даъват кунларида мусулмон бўлганлар
жумласидан эдилар.
135
* * *
Пайғамбар (с. а. в.) тушган оятларни унут бўлмаслиги ва сақлаш қулай бўлишлиги учун
ёздириб қўярдилар. Ёзилган оятлар қўлмакўл ўтиб тарқалар, истаганлар уларни ёдлар эдилар.
Ваҳий келган пайтларда Жаноби пайғамбаримиз (с.а. в.) хотирадан чиқариб қўйишдан
хавотирланиб, Жаброили Амин билан биргаликда қайтақайта ўқишга ва ёд олишга ҳаракат
қилардилар.
Юксак девондан келган амр у зотга фақат тинглашни буюрди: «(Эй Мухаммад, Қуръонни)
тезроқ (ёдлаб) олиш учун тилингизни у билан қимирлатмай (кичирламай) қўяқолинг! Зеро, уни
(сизнинг дилингизда) жамлаш ҳам, (тилингизда) қироат қилдириш ҳам Бизнинг
зиммамиздади]). Бас, қачон биз (яъии, Жаброил фаришта) уни (яъни, ҳар бир ваҳийни) ўқиб
битганимиздан сўнггина сиз ҳам уни ўқишга эргашинг. Сўнгра уни (Қуръонни) баён қилиб
бериш ҳам, албатта, бизнинг зиммамиздадир» (Қибмат сураси, 16—19; Имом Бухорий, 6жилд,
79бет.) .
Набийи Акмал бундан кейин юз берган ҳолатларини шундай ифода этган эдилар:
«Ваҳий ҳолати тугагач, ўзўзидан қалбимга жо бўлиб қоларди» . (Имом Бухорий, 1/3.)
Яна бир сафар эса: «Худди қалбимга китоб ёзилаётганини хис этаман» (Ибн Ҳишом. Ўша
асар, 1 /253.) деган эдилар.
Эндиги вазифа бу оятларни инсонларга баён этиш ва уларни Исломга даъват қилиш эди.
* * *
Набийлик вазифаси илк бор юклангандан бери орадан икки йил ўтди. Хаттоб ўғли
Умарнинг уйида бирдан севинч кичқириғи эшитилди.
Эртанги куннинг буюк инсоии бўладиган, пайғамбарининг суннатларини шахсан ўз ҳаёти
орқали намуна қиладиган ва саҳобаларнинг илк сафларидан ўрин олалиган бу гўдакка Абдуллоҳ
исми берилди.
Аммо Абдуллоҳ шу онда ўзига бу исмнинг берилганидан ҳам бехабар эди.
* * *
Абу Толиб бир куни Маккадан ташқарида кезиб юраркан, кутилмаган манзарага дуч келди.
Олдинда жияни Муҳаммад Ал-Амин, ундан бир оз орқада ўғли Али биргаликда ибодат
қилардилар.
—Нима қилаётирсизлар, эй Абул Қосим?! Бу тутган йўлларингизни қандай тушунса
бўлади?
—Амакижон, бу Оллоҳ юборган диндир. Фаришталарининг, пайғамбарларининг ва
хусусан бобомиз Иброҳимнинг (с. а. в.) динидир. Оллоҳ таоло менга ушбу динга даъват қилиш
вазифасини топширди. Сиз эса, эй амакижон, мен учун энг самимий, яқин, қадрли ва ҳидоятга
қовушишини орзу этадиган кишимсиз. Бу даъватни қабул этишга, қўллабқувватлашга энг лойиқ
бўлган кишим ҳам сизсиз.
Абу Толиб жавоб берди:
— Эй жияним, мен ота-боболаримнинг динидан воз кечишга журъат қилолмайман. Аммо
қасам ичиб айтаманки, токи мен ҳаёт эканман, бирон кимса сенга ёмонлик қилолмайди.
Шундан сўнг ўғли Али томонга ўгирилди:
— Амакингнинг ўғли сени фақат хайрли ишга даъват этибди. Ундан айрилма, — деди
(Ибн Ҳишом. Ўша асар, 1/263.).
Энди ваҳий узлуксиз равишда кела бошлади: «Эй (кийимларига) ўралиб олган зот, кечаси
(бедор бўлиб, намозда) туринг! Фақат озгина — у (кеча)нинг ярмида (ухлаб ором олинг) ёки
(уйқуни кечанинг) ярмидан ҳам бир оз камайтиринг ёхуд унга (бир оз) зиёда Қилинг ва
Қуръонни тартил билан тиловат қилинг! Зеро, Биз сизга оғир Сўзни — Қуръонни
туширажакмиз. Албатта, кечаси (ибодат учун бедор бўлиб) туриш жуда оғир юкдир ва (лекин у
пайтда кундузги безовталиклар бўлмагани учун) энг тўғри сўздир. Албатта, сиз учун кундузи