O'z davrida Katta Pliniy shogirdlariga boshiga yalpizli chambar kiyib yurishni maslahat bergani bejiz emas. U mo'tabar va aziz mehmonlarni qabul qilishda kursilar ustini yalpiz bilan artishni ham buyurgan. Bunday amal kayfiyatni ko'tarib, miyani peshlashiga yordam berarkan.

Yalpizdan xalq tabobati amaliyotida keng ko'lamda foydalanib kelingan. Xalq tabobati amaliyotida yalpizning yer ustki kismidan tayyorlangan qaynatmasidan tish og'rig'i, og'iz karashi, milk yallig'lanishinidavolashda foydalanilgan. Yalpiz qaynatmasiga qand qo'shib tayyorlangan qiyom kuyonchiq va tutqanoqda, shirasi esa migren va sariq kasalligida foydali. Undan olingan sharbat qo'tirni davolashda xam ijobiy natija beradi.

Abu Ali ibn Sino yalpiz bilan ichak og'riklarini davolagan. Uni ovqatni yaxshi hazm kildiruvchi vosita sifatida tavsiya etgan. Yalpizdan ko'krakni yumshatib, balg'am ko'chiruvchi xamda nafas yo'llari kasalliklarini bartaraf etuvchivosita sifatida xam foydalaniladi. Xalq tabobati bilimdoni A.Popov ma'lumotlariga qaraganda, qalampir yalpizning asab kasalliklarida (ipoxondriya, vas-vas, asab tug'yoni) oshqozon-ichak yo'li faoliyatini yaxshilovchi, tinka qurishi, holsizlanishda, vabo va bod kasalligida organizmni mustahkamlovchi ta'siri bor. Safro haydash xususiyatiga xam ega. Yalpiz bavosil, shirincha, raxit kasalliklarida foyda beruvchi tabiiy beozor vositadir.

Xalk tabobatida me'da-ichak yo'li tirishishida (spazma), bemavrid ich ketishida, qabziyatda, me'da nordonligi oshganida, sariq kasalligida, o't pufagida tosh bo'lganida, bavosilda, ayollarda hayz maromining buzilishida, o'pkadan ko'plab qon ketishida yalpizli damlamalar tavsiya etiladi. Damlamasi bilan ogiz bo'shlig'i, milklar yallig'langanida g'arg'ara qilinadi, teri chidab bo'lmas qichiganida yuviladi. Asabiylashganda, 1 litr suvda 50 gr. miqdorida yalpiz qaynatilib, vanna suviga qo'shib foydalanish ham naf beradi. Bosh og'risa yoxud zararkunanda hasharotlar chiqqan bo'lsa, aziyatlangan joylarga yalpiz bosiladi.

Zamonaviy tibbiyot amaliyotida yalpizli dori-darmonlar salmoqli ulushga ega. Chunonchi, yalpizdan olinadigan efir moylari sanoat miqyosida validol, karvalol, olemetin, enatin, anestezol, bormentol, pektussin, mentolli qalam, Zelenin tomchilari, Traskovning antiastmatik eritmasi kabi dorilar tarkibiga kiritilgan.

Yalpiz tarkibida efir moylari (sentol, menton, pinen, flanderon, tseniol, jasmin), organik achillar, flavonoidlar, ramnoza, glyukoza, rutin, karotin, C vitamini, mineral tuzlar va yana bir qator moddalar mavjud. Yalpiz moyi yuqori darajali antibakterial faoliyati (mikroblarga qiron keltirishi) bilan ham ajralib turadi.

Ayni bahor pallasida yalpiz ko'katlari boshqa bahoriy shifobaxsh giyohlar bo'lmish jag'-jag', momaqaymoq (oduvanchik), semizo't,ismaloq, kar'afs, machin, qo'zikuloq, krafsh, qushqaroq (yo'ng'ichka), barra piyoz kabilar bilan turfa ko'rinishdagi lazzatli taomlar tayyorlab, iste'mol kilinishi salomatlikni saqlashda katta ahamiyat kasb etadi. Bu borada ko'katli chuchvara, somsa, bichak, qaylaning xosiyatlarini sanab adog'iga yetish kiyin. Ular nafakat xushxo'rligi bilan, balki tana a'zolariga quvvat bag'ishlashi, xastalikdan bosh ko'targan kishilarga darmonbaxsh ta'sir ko'rsatishi, organizmni yig'ilib qolgan daxmaza (bollast) moddalardan tozalashi, ichak yo'lining ravon bo'lishini ta'minlashi bilan o'ziga xos ahamiyatga ega. Shuningdek, yuqumli xastaliklarga nisbatan qarshilik ko'rsatadigan immun tizimini mustaqkamlanishiga ham yordam beradi.