|
|
HAQIQAT NIMA???
| | | | Sana: Chorshanba, 25-Июня-2008, 11:13 | Xatlari # 1 |
Ism:
| [_-ЕдиНсТвЕнНыЙ-_]
| Maqomi:
| [Forum Moderator]
| Guruxi:
| [ENG ENG ENG]
| Postlari:
| [3293]
| Xulqi: +
| [68] ±
| Xulqi: -
| [0%] ±
| User xozir:
| [Forumda emas]
| Yurt:
| [Российская Федерация]
| Jins:
| [Erkak]
|
|
| Bir do‘stimninng kitob do‘koniga borgan edim. U xaridorlar bilan mashg‘ul ekan, bekor turmay deb, qarshimdagi manzarani tomosha qila boshladim.
Qator-qator tizilgan qorli tog‘lar. Etaklarigacha oqlikka burkangan. Ostida oltin rangli bir irmoq. Quyosh nuri yalt-yalt aks etib turibdi. Irmoqning bosh qismidan tog‘ yon bag‘irlariga qadar bo‘lgan yerni daraxtlar qoplagan. Old tomon esa rango-rang gul va chechaklar bilan bezangan. O‘zgacha bir go‘zallik manzarasi...
Shu keng olamning torgina bir qolipga siqishtirilgan bir parchasini milyardlab insondan bittasi sifatida tomosha qilyapman. «U koinotdan bir parcha, men insoniyat olamidan bir parchaman...», deyayotgan edim o‘zimga o‘zim.
Do‘stim xaridorlar bilan ishini bitirganidan so‘ng «uzr» degandek so‘rashib, kursiga o‘tirdi. Do‘konda u va men hamda rastalardan kitob izlayotgan bir navqiron qolgan edik. Bu yosh yigitning egniga qalin kurtka va keng shim kiyib olgan edi. Najmurda qiyofatli bu g‘arib shaxs bilan kitob izlash orasida qanday munosabat bo‘lishi mumkin, deya xayolimdan o‘tkazdim. Keyin u navqiron yuzini biz tomonga o‘girib stolga yaqinlashdi. hayron qoldim. Shu paytgacha men erkak deb o‘ylagan bu shaxs, aksincha, qiz ekan. Uning do‘stimdan so‘ragan savoli taajjubimni yanada orttirdi:
Menga haqiqatning nima ekanini va hayotning mazmunini, g‘oyasini tushuntiradigan bir kitob kerak. qaysi kitobni menga tavsiya eta olasiz?
Do‘stim menga qarab, bu xususdagi qanoatimni so‘radi.
Avval bunday mavzuga qiziqishi borligidan u qizni qizg‘in taqdirladim. Keyin:
Bu kitobni shu onda topib berish yoki bermaslik muhim emas, dedim. Bugun bo‘lmasa, ertaga toparsan. Ammo buni hech o‘ylamasdan yashayotganlar, yetmish-sakson yoshga yetsalar ham, oh-voydan, afsus-nadomatdan boshqa biron narsa topa olmaydilar.
So‘ngra turib rastalardan bir kitobni tanlab, unga berdim.
Hozircha shuni diqqat bilan o‘qib tur. Kerak bo‘lsa, boshqa birini yana tavsiya etaman, dedim.
Do‘stim kitobni o‘rar ekan, qiz menga qarab:
Kechirasiz, mumkin bo‘lsa kasbingizni so‘rasam bo‘ladimi? dedi. Sotuvchi do‘stim menga fursat bermasdan kimligimni aytib qo‘yaqoldi.
Yosh qiz bir muddat o‘ychan qarab turdi-da, shubha va taraddudli nazarlarini menga yo‘naltirib:
Nima desam ekan... haligi... dedi-da, yana jim qoldi. Unga fursat bermoq uchun:
Tortinma, men sening akangdekman yoki muallimlik jihati bilan otang hisoblanishim mumkin. Agar senga foydali bo‘la olsam, buni mamnuniyat bilan bajaraman, dedim.
Qizning yuzida umid uchqunlari paydo bo‘la boshladi. Lekin taraddudlaridan hali to‘liq voz kecha olmagan ham edi. Men so‘zimda davom etdim:
Modomiki biron narsalar o‘rganmoqchi ekansan... Meni esa, muammolaringni hal qila oladigan odam deb o‘ylayotgan ekansan, garchi men unday odam bo‘lmasam ham, sen bu qanoating taqozosi o‘laroq mendan barcha savollaringni kamchiliksiz so‘rashing lozim. Dardingni ochiq o‘rtaga qo‘ymasang, senga loyiq tarzda foydali bo‘la olmayman. Hamma savolingga javob bera olaman degan da’vo qilmayman. Ammo bilmaganlarimni o‘rganib yoxud murojaat qilishing mumkin bo‘lgan kitoblarning nomini ayta olaman.
Qiz o‘zini sal bemalol his qila boshladi.
Yaqinda men bu shahardan ketaman, dedi. Diplomimning imzolanishini kutyapman. Savollarimni yozib shu yerga tashlab ketsam, menga javob yoza olasizmi?
Unga qo‘limdan kelganicha harakat qilishimni aytdim.
Hayajon va umid to‘la, titroq bir ovozda tashakkur bildirib, «Xo‘p, xayr», deya eshik tomon yurdi.
Endi tashqari chiqayotgan paytda: «Bir daqiqa», deya to‘xtatdim.
Bir narsani aytib qo‘ymoqchi edim. Fikrlaringga bu bir turtki bo‘lar. Qisqagina aytaman, nasib bo‘lsa, keyinchalik tafsilotini yozishga harakat qilaman.
Qizning roziligini olgach qarshimdagi boyagi manzarani ko‘rsatib:
Shu rasmni ko‘rayapsanmi? deb so‘radim.
Ha, dedi.
U rasmdagi tog‘lar haqiqiy tog‘, daraxtlar haqiqiy daraxtmi?
Ha, dedi u va ilova etdi: Bu bir fotosurat. Bo‘yoqli rasmga hech o‘xshamaydi.
To‘g‘ri aytding, dedim, Zotan ostiga ham kichik harflar bilan qaerning fotosurati ekani yozilgan. hozir sen o‘sha yerga borsang, u chamanzorlarda o‘tirib, u tepaliklarni tomosha qilib, daraxtlarning soyasida dam olishing mumkin, to‘g‘rimi?
Qiz maroqli va o‘ychan tarzda «ha» ma’nosida boshini qimirlatdi.
Endi shu do‘konda yuzlab bo‘yoqli rasm va manzaralar borligini faraz qilaylik. Ulardagi daraxtlarni, tog‘larni, suvlarni «haqiqiy» deya olasanmi? U daraxtlarning soyasida o‘tirib, u quyoshdan foydalana olasanmi?
Bir narsalarni his etgandek, ko‘zlarida sal-pal umid uchqunlari bilina boshladi.
Yo‘q, deb javob berdi.
Ana ko‘rdingmi, aytilgan har qanday so‘z, ilgari surilgan har qanday fikr yo bir haqiqatga tayanadi, yoxud aytgan shaxsning o‘z qanoatining asari, shaxsiy tushunchasining mahsuli bo‘ladi. Bu holda, o‘zgarmas va barqaror, sobit bir haqiqat bo‘lmog‘i lozimki, fikrlar unga muvofiq bo‘lgani muddatcha to‘g‘ri, undan uzoqlashgani nisbatda yanglish bo‘lsin. Haqiqat o‘zgarmaydi. Zotan o‘zgaradigan narsalarga haqiqat deyilmaydi. Har bir fikr bu asos orqali o‘lchanishiga ko‘ra, u o‘zgarmas haqiqatni qaerdan va qanday izlaymiz? Bu mavzu haqida bir oz bosh qotirishingni istayman. Keyinchalik bir-birimizni yanada yaxshiroq anglashimiz uchun foydali bo‘ladi deb o‘ylayman.
Qiz bir muddat o‘sha suratga qarab turdi. Go‘yo surat bilan aloqasi unga boqmoqdan iboratdek, lekin o‘zi butunlay o‘zgacha bir olamda aylanib yurgandek edi. Xiyla vaqtdan keyin hech qanday fikr bildirmasdan juda samimiy ravishda tashshakkur bildirib, do‘kondan chiqib ketdi.
O‘sha kuni kech soatlarga qadar u qizning ibrat beruvchi ta’siridan xalos bo‘la olmadim. Ertasi kuni ham tez-tez o‘sha voqeani xotirlab turdim.
Uning nimalarni so‘rashi yoki bu savollarga qanday javob berishim unchalik muhim emas edi. «Asl muhimi, bu qiz va bunga o‘xshash yuzlab yoshlarning ruh olamlarida necha-necha iztiroblarning avj olgani va bularga keragicha qo‘l uzatilmaganidir», dedim o‘zimga o‘zim.
Bu qizning men bilan uchrashib qolishi u uchun katta bir fursat edimi? Agar uning dardining davosi menda bo‘lsa, men o‘zim uni avvalroq izlab topishim kerak edi-ku. Men, ya’ni, hammamiz, butun mutasaddi shaxslar atrof-muhit tozaligiga, moddiy ta’minot masalalariga qancha ahamiyat berayotgan bo‘lsak, yoshlarning muammolariga ham shuncha, balki undan ortiqroq e’tibor qaratishimiz lozim emasmidi? Ularning buzilishini, aysh-ishratga mubtalo bo‘lishini yoxud boshi berk ko‘chaga kirib qolishini kutishimiz shart edimi?
Bir onga o‘zimni o‘sha qizning o‘rniga qo‘yib ko‘rdim. Oilasi undan bitta narsani — muvaffaqiyatni istayapti. Xuddi shu narsani u ishga joylashadigan muassasa ham istayotgandi. Bu yoshning ruhiy iztiroblari, ishonchi, kayfiyati, ma’naviyati na oilasi uchun muhim va na kasbdoshlari uchun... Unda, bu masalani kim, qanday hal etadi? Ajabo, ertaga mendan so‘raladigan savollar bu qizchani o‘zining savollarimikan? Yoki bu savollarda uni bu boshi berk ko‘chaga bilib turib boshlagan atrofdagi ba’zi qora niyatlilarning «muvaffaqiyat» alomatlarini ko‘rarmikanman?
«Ha, mayli, nima bo‘lganida ham, bular hozircha foydasiz o‘ylardir», dedim o‘zimga o‘zim. Bir yoshning najot topishi uchun jamiyatning butunlay tuzalishini kutish vaqt yo‘qotishdan boshqa narsa emas. Zotan, jamiyat degan narsaning o‘zi nima? Axir, u shaxslardan yuzaga keladi-ku? Demak bir yosh tuzalsa jamiyatning milyondan biri tuzalgan bo‘ladi.
Ertasigacha fikru yodimni shu va shunga o‘xshash fikrlar mashg‘ul qildi. Ishdan chiqib, sotuvchi do‘stimning oldiga bordim.
Biron xabar bormi? deya so‘radim.
U har doimgidek yoqimli tabassum bilan:
Kel, kel. Kutgan maktubing keldi, dedi.
Haqiqatni topish orzui maktubning har bir ifodasida yarq etib ko‘rinib turardi. Qizcha maktubning bir yerida bunday debdi:
«Hurmatli domla. Men diplomimni oldim. Bir necha soatdan keyin bu shahardan ketaman. Falsafa o‘qituvchisi bo‘lib hayotga qadam tashlayman. Ammo qizig‘i shundaki, menda hali o‘zimga xos bir tushuncha tarzi shakllangan emas. Bu holim bilan kimga nimani tushuntira olaman? Qaysi faylasufning so‘ziga quloq solaman? Hayron bo‘laman ba’zan, hammasi ro‘paramga kelib: «Haqiqat menda, menga kel», demoqdalar go‘yo. O‘zlari esa bir-birlarining fikrlarini inkor etishyapti, men o‘rtada qolyapman.
Yaxshisi falsafa domlalarining fikrini olayin, deyman. Ular ham boshqa bir olam. Biri: «Falon kitobni o‘qi»– desa, yana boshqasi: «Falon kitobni», deydi. Tavsiyalar bir-biriga zid. Shukrki, bitirib qutuldim.
Maktubning bir yerida jamiyatdan so‘z yuritib: «U ham falsafachilarning bir boshqa ko‘rinishi... Har bir toifa o‘zicha bir hayot tushunchasini ilgari suradi. Bunday qilsam, falon toifa tarafidan ayblanaman, unday qilsam, pismadon toifa tomonidan xo‘rlanaman...»
Va mendan so‘rabdi:
«Bularning qay biri haq? Iltimos, menga yordam bersangiz!.. Bularning hech birini o‘ylamasdan, bosh qotirmasdan yashayin deyman. Lekin, qarasam, bu gal o‘zim bilmagan holda boshqa bir falsafiy jarayonning ichiga tushibman...»
Xatining ruhiy holatini bunday tasvirlabdi davomida:
«Ichim ziddiyatlarning jang maydoni... Bir u tarafga, bir bu tarafga moyil bo‘laman. Ba’zan o‘zimni muallaq bo‘shliqda his qilaman. Dunyoni, hayotni, gaplashishni, jimlikni, yig‘lashni, kulishni, hammasini ma’nosiz ko‘raman... o‘yin, o‘yin... bari o‘yin.. deyman o‘zimga o‘zim.
Aqlimda turli tushunchalar to‘qnashadi. Hech biri barqaror qolmaydi. Biri ketadi, o‘rniga boshqa biri hujum qiladi. Anchagina huzur-halovatimni yo‘qotgan holatdaman».
Maktubning har bir satrida o‘zgacha bir dard bor edi. Oxirgi sahifada esa, birin-ketin bir qator savollarni qalashtirib tashlabdi:
Inson kim o‘zi? Vazifalari nima?
Sizningcha, ayol-erkak tengligi bo‘lishi mumkinmi?
O‘lim hodisasini qanday baxolaysiz?
O‘limning narigi tarafi bormi?
Bularning hammasiga bir maktub bilan javob berib bo‘lmasligini o‘yladim. «Ammo nimadir yozishim shart! » degan qarorga keldim. U qiz qoldirgan manzil bir maktab muallimining uyi. Maktublarni u orqali olishni munosib ko‘ribdi. Keyinchalik bilsam, haqiqiy ismi ham Xulyo emas ekan. Bu ismni nima uchun tanlaganini bilmayman. Ammo o‘zim bilmagan bir his bilan bu ism menga ham ma’qul keldi. «Xulyo» (xayol, aslida bo‘lmagan narsa) bilan «haqiqat» orasidagi zidlik, qarama-qarshilik buning bir sababi bo‘lsa kerak deya o‘yladim o‘zimcha.
Xullas, men Xulyoning maktubini olganimdan so‘ng ma’lum muddat turli matbuot organlarining, ayniqsa, ayol-qizlar uchun chiqadigan jarida va nashrlarning o‘quvchi maktublarini birma-bir o‘rgandim. Ba’zi jaridalarning mutasaddilari bilan ham shaxsan ko‘rishib, atroflicha ma’lumot oldim.
Natijam shu bo‘ldiki, Xulyoning dardi katta bir toifaning ham dardi ekan. Biroq boshqalar savollarini unga o‘xshab ochiq o‘rtaga qo‘ya olmagan, ichlarini butunlay to‘kishdan tortingan edi.
Bu holni hisobga olgach, Xulyoga yozadigan javoblarimni avval biron jaridada chiqarsammikan, deb o‘yladim. So‘ngra bu fikrimdan voz kechdim. «Javoblarni chiqaradigan bo‘lsam, savollarni ham birga chiqarmog‘im, uning ustiga, undan ruxsat ham olmog‘im lozim», deb o‘yladim.
Haqiqatan ham shunday bo‘ldi.
Unga ilk o‘laroq quyidagi maktubimni bunday yozdim:
«Senga «Haqiqatni izlagan Xulyo» deya xitob qilaman. Sen so‘ragan savollarning har biri alohida bir seminar, bir ilmiy ish, bir kitob mavzui desam, e’tiroz bildirmasang kerak har holda. Bularning bir qismiga ishora qilib o‘taman, xolos.
Avvalo, shuni yaxshi bilishing kerakki, ayol, barcha narsadan ham oldin, insondir. Ayollik vazifasi va mas’uliyati bundan keyin keladi. Men ham so‘zimni shu nuqtadan boshlayman.
Savollaringga javob berar ekanman, sen yozgan tartibni ba’zan buzishim mumkin. Ammo maktublarim nihoyasiga yetganida, ishonamanki, ikkalamiz ma’lum bir nuqtaga kelgan bo‘lamiz. Undan u yog‘i esa sening shaxsiy g‘ayratingga bog‘liq bo‘ladi.
Bu maktubimda sen bilan umumiy bir suhbat qilmoqchiman. Nasib bo‘lsa, ikkinchisini «Haqiqat nima?» mavzuiga bag‘ishlayman.
Endi senga bir taklifim bor: xayol kuchingni yig‘ib, dunyoga bir onda kelganingni faraz qil. Atrofing tamoman izsiz, kimsasiz bo‘lsin. Sendan boshqa hech kimsa bo‘lmasin yoningda. Sen taajjub ichida, nima qilishingni bilmay hayron bo‘lib turgan paytingda birdan yer yorilsin-da, u yerdan bir daraxt o‘sib chiqsin. Tezda katta bo‘lsin. Uning soyasida bir oz dam ol.
So‘ngra meva pisha boshlasin shoxlarida. Ularni uzib yegin.
Keyin bir hayvon sekin-asta yoningga kelsin. Uni sog‘ib sutini ich.
Atrofni shunchaki bir kezmoqchi bo‘l. Uzoqdan boshqa bir to‘rt oyoqli kelsin. Va yoningga tursin. Uni mingin-da, bir muddat sayr qil...
Endi senga savol: Bu ishlarning barchasini hech ajablanmasdan, tabiiy, oddiy qarshilab, hech bir his-tuyg‘usiz qabul qila olasanmi? «Nima bo‘lyapti o‘zi» deb so‘ramaysanmi o‘zingdan? Shoirning ifodasi bilan: «Men kimman va bu holat nimaning nimasi?» demaysanmi? Qalbing hayajonlanmaydimi? Bu barcha ehsonlar evaziga kimga, qanday tashakkur etishingni so‘rab o‘rganish sening eng katta vazifang bo‘lmaydimi?
Endi boshqa bir sahnani faraz qil:
Sen yolg‘iz emassan. Atrofingni minglab, yuz minglab... va nihoyat, bugungi dunyo aholisicha insonlar qurshagan...
Senga xizmat qiladigan o‘simlik va hayvonlarning soni va turi ham ko‘p. Kunimizdagi o‘simlik va hayvonot dunyosi hammasi xizmatda...
Endi o‘zingdan so‘ra:
Nima o‘zgardi? Yolg‘iz ekanimda his qilganim hayajonni, tajjubni, ichimda saqlaganim tashakkur orzuini endi nega his qila olmayapman? Aslida hayratim yana ham ortishi kerakmasmidi?... Bu olomon, bu yuksak binolar, bu shovqinlar, bu tirikchilik g‘avg‘olari mening tushunchamga parda bo‘lmayaptimikan?
Ha, ey haqiqatni izlagan yosh birodarim! Ozgina diqqat-e’tibor bilan darrov anglaysanki: bir jihati bilan jamiyat hayoti ichida bo‘lgan va ko‘pgina ehtiyojlarini u orqali ta’minlayotgan inson, boshqa bir jihati bilan hayotini yolg‘iz o‘zi yashamoqda, umrini yolg‘iz o‘zigina o‘tkazmokda.
Bu dunyoga u yolg‘iz kelgan. Tug‘ilish iztirobini yolg‘iz tortgan... Dunyoga keliboq yolg‘iz o‘zi yig‘lay boshlagan.
Ana shu inson o‘zining ich olamida umri buyicha yolg‘iz yashaydi, oxirida qabrga yolg‘iz kiradi. Oxiratda mahshar maydoniga chiqar ekan, bir jihatdan yolg‘iz bo‘ladi, barcha kabi u ham umrining hisobini yolg‘iz o‘zi beradi.
Inson bu dunyoga ilk qadamini uyida tashlaydi. O‘ziga xos bir olam va bir uya topganlik huzuri bilan sutini emadi va beshigida bir o‘zi uxlaydi.
Yura boshlashi bilan uyning xonalarida, bir oz katta bo‘lsa, mahalla ko‘chalarida, yana keyinroq do‘kon-bozorlarda keza boshlaydi.
Yolg‘iz o‘zi uxlaydi. Tushini yolg‘iz ko‘radi va yolg‘iz uyg‘onadi. Tushida ba’zi kimsalar bilan ko‘rishishi, uyg‘oqligida do‘stlari bilan aylanib yurishlari ham uning yolg‘izligini ketkaza olmaydi...
Dasturxonda, bir oila bo‘lib birgalikda ovqatlanadi, ammo har kim o‘z qornini to‘yg‘azadi, o‘z kuchiga ko‘ra ishlaydi, xizmat qiladi.
Darhaqiqat, inson yaratilishining taqozosi o‘laroq jamiyat hayotiga kirishi kerak, ko‘pgina ehtiyojlarini ta’minlashi lozim, ammo ko‘pchilik ichida o‘zini yo‘qotmasligi darkor.
Va atrofidagi bu insonlar birin-ketin qabrga kirajaklarini bugun dunyoga kelgan chaqaloqlarni ham qo‘shganda, yuz yil keyin shu ondagi besh-olti milyard aholidan deyarli hech biri yer yuzida qolmasligini juda yaxshi bilishi kerak.
Yolg‘iz dunyoga kelgan inson qabrga ham yolg‘iz o‘laroq ko‘chadi, o‘lim bilan olishayotganida bir necha yaqinidan boshqa barcha milyardlab inson, o‘z hayotlarini yashashda va o‘z kayfu safolarini surishda davom etaveradi...
Shunday ekan, endi sen bu g‘ala-g‘ovurdan, bu olomonlardan xayolan ayril... o‘z yolg‘izligingga qayt...
Vujudingda vazifasini ado etayotgan a’zolarga boq: hech qaysisi vazifasini o‘zi xohlab olmagan. Shunga qaramay, har biri o‘z vazifasining boshida... boshqa a’zolardan, hatto o‘zidan ham xabarsiz holda vazifasini ziyraklik bilan bajarmoqda. Sen esa ularni o‘z holiga tashlab qo‘yib, tashqaridagi narsalar bilan shug‘ullanyapsan, o‘qiyapsan, o‘ylayapsan yoki sayr qilyapsan yoxud kulyapsan...
Dunyoga kelishingni esla. U kelishing universitetga kirish uchun yurtingdan chiqib bu shaharga kelishingga hech o‘xshamaydimi? Kim ekaningni, kimning bachadonida oziqlanishingni, kimning uyiga borishingni o‘zing bilarmiding? Onang va otang ham seni bu diyorga chaqirishgan emasdi. To tug‘ilgan oningga kadar har ikkisi ham seni tanishmas edi. Bir yangi mehmonni kutishayotgan edilar. Ammo kim keladi? O‘g‘ilmi, qizmi? Sariqmi yoki qorachadan kelganmi? Oriqmi yoki to‘lishganmi? Bulardan birortasini bilishmas edilar.
U holda seni bu diyorga kim va nima uchun yubordi? Shu yer kurrasi seni va sen kabi milyardlab insonni yelkasiga ortmoqlab qayoqqa ketyapti? Bu «kema»ning va ichidagilarning egasi kim? Har kuni yuzminglab yo‘lovchini oladi va yana yuzminglarchasi uni tark etadi. Kemaga minganlar qaerdan kelishyapti? Kemadan tushganlar qaerga ketyaptilar? Shu qabr tunnelining narigi tarafi qaysi diyorga chiqadi?
Ha, bular har bir insonning boshida bor savollardir. Javoblarini topishga intilish esa, haqiqatga erishishning va huzur-halovatga qovushishning ilk odimidir.
Lekin ko‘rgulikni qaraki, insonlarning bu mavzudagi tushunchalari va harakatlari bir-biriga unchalik muvofiq kelmaydi.
Bir toifa inson, bu savollarga shaxsiy izohlarini ketiradi. Yoxud yanglish biror izohning ketidan ergashib, uning da’volarini takrorlab yuraveradi. har qanday oyna narsalarni ters ko‘rsatgani kabi, yanglish fikrlar bilan sug‘orilgan ularning zehnlari ham haqiqatlarni to‘g‘ri qayd eta olmaydi... Bu ters manzaraga ko‘nika-ko‘nika, nihoyat boshqalar butunlay yanglish fikrlayapti deb tom ishona boshlaydi.
Ammo bu fikrlar ularning vijdonini qoniqtirmaydi. Natijada yana o‘zlarini bu koinot cho‘llarida kimsasiz bir bechoradek ko‘rishda davom etaveradi.
Bir Sohiblari, Egalari borligini bilishning huzurini tota olmaydi, zavqiga erisha olmaydi. Aql va vijdonlari ularni doimo bezovta qiladi. Ruhlaridagi qo‘rquv va iztirob hech tinmaydi, sokinlashmaydi.
Boshqa ba’zilar esa, bunday savollar bilan hech ham qiziqmaydi, aql va vijdonning qiynoqlariga hech parvo qilmaydi. Kim nima desa desin, bular o‘z bilganini qiladi. Kayf-safo va ko‘ngilxushliklar bilan, kunlik mish-mishlaru g‘iybatlar, natijasiz bahs-munozarayu tortishishlar bilan umrini o‘tkazadi.
Bular o‘zlaricha, to‘yishning yo‘li ochlikni o‘ylamaslikda, deb shunga rioya etadi. Ammo bu o‘tkinchi va o‘rinsiz usul ham ruhni aslo qondirmaydi.
Bundaylar boshlariga ozgina bir musibat kelsa, darrov qaltirab, salgina iztirobdan darhol eziladi. Go‘yoki bir oz bosh qotirsa, bu hayot bilan, bu olam bilan, o‘lim va o‘limning narigi tarafi bilan qiziqsa, huzurlari yo‘qoladigandek... O‘zlarini aldab yashashga jon kuydirayotgan bu toifa odamlar bir yerga to‘plansa, go‘yoki bir maktab tashkil qiladilar. «Parvo qilma», «Sen ham hamma kabi odamsan-da», «O‘zingni qiynama», deydilar. Tezligi soatiga yuz ming kilometrdan ham ortiq bo‘lgan Yer kurrasi ustida qaerga ketayotganlarini o‘ylamasdan yashab, buni bir falsafa, bir ishonch o‘laroq o‘zlashtiradilar. Ularning yashash falsafasini birontasi tanqid qila ko‘rsin: «Sen bu zamonning odami emasmisan? Qaysi asrda yashayapsan o‘zi?» kabi so‘zlar bilan uni mensimay, nazar pisand qilmay qo‘yadilar. Haqiqatni mazax aralash ifodalar bilan, shovqin yordamida bo‘g‘ishga harakat qiladilar, o‘zlarini shunday qilib ovutib yuradilar.
Hech o‘ylamaydilarki, o‘zgaradigan faqatgina davr va uning ichida suzib yurgan insonlardir. Yer o‘sha-o‘sha qonunlar ila faoliyatini davom ettirmoqda. Yaproq o‘sha-o‘sha yashil, qor o‘sha-o‘sha oq, arslon o‘sha-o‘sha vahshiy, qo‘y o‘sha-o‘sha munis, itoatgo‘ydir...
Fan va san’atdagi rivojlanish, afsuski asrimiz insoniga o‘zligini unuttirdi. Holbuki, fan naqadar taraqqiy etsa etsin, insonni inson qiladigan qadriyatlar, fazilatlar o‘zgarmasligi, o‘sha-o‘sha o‘rinlarini saqlab qolishlari lozim edi. Axloqli odam har asrda maqbul, manzur, iffatsiz kimsa har davrda yomon, noma’qul hisoblanishi kerak edi. Nimagadir bunday baholanmadi. Fan va ilmiy taraqqiyot bilan axloqiy cho‘kish o‘rtasida go‘yoki bir mutanosiblik borligi makkorona, pismiqona talqin etildi va etilmoqda. Va bugungi kunda «sanoat va fanda ilg‘or, faqat axloqan saviyasiz» g‘arb insonini fazilat o‘rnagi o‘laroq, qabul etuvchi yoshlar ham paydo bo‘ldi.
Uchinchi bir toifa insonlar ham borki, ular mazkur savollarning javobini topishga intiladi. O‘qiydi, o‘ylaydi, fikr qiladi, o‘rganadi, so‘rab-surishtiradi va nihoyat anglaydiki: «Insonlar ham g‘oyasiz emas, bu olam ham egasiz emas . Har borliq bir taqdirning rejasi va bir qudratning ijodi bilan vujudga kelmoqda...
Quyoshning chiqishi va botishi kabi, har jonlining dunyoga kelishi va undan ko‘chishi ham mukammal bir nizom, nihoyasiz bir ilm bilan bo‘lmoqda. Quyosh ham bir qudratga doir, oy ham, yulduzlar ham...
Inson ham bir nizomga tobe’, bulbullar ham, gullar ham...
Barcha bu kelayotganlarni bir keltiruvchi va butun bu ketayotganlarni bir jo‘natuvchi bor.
Yulduzlarni o‘rnatgan, sayyoralarni aylantiradigan, insonlarni kezdiradigan, baliqlarni suzdiradigan faqat o‘sha ilm va qudrat, iroda va hikmat egasidir...
Sen Xulyo, shu uchinchi toifaning a’zosisan. Chunki o‘ylayapsan, izlayapsan va so‘rayapsan. Buni bir fursat bil va bundan unumli foydalanishga intil... O‘tkinchi, aldamchi va ko‘pi samimiyatsiz bo‘lgan iltifotlarda bo‘g‘ilma. Bir nutfa sifatida boshlanib, murda sifatida nihoyalanuvchi bu dunyo hayotida bir yo‘lovchi kabi, bu mehmonxonada bir musofir kabi umr o‘tkaz.
Faqat, buguningnigina o‘ylashni tashlab, umringdan samarali foydalanishga urin. Shu qisqagina umrda insonlarga yordamlash, ishla, harakat qil, qozonib-sarfla, ish top, turmush qur, keksayib qarilik gashtini sur. Biroq, unutmaginki, sen bu dunyoga na turmush qurgani, na qarilik gashtini surgani va na o‘lgani kelgansan...
Bir nuqtaga qisqagina ishorat qilib maktubimni tugatmoqchiman:
- haqiqatni topmoqchi bo‘lsang, muhitning ta’siridan o‘zingni qutqarmog‘ing kerak. Jamiyatni haqiqatning yagona o‘lchovi deb o‘ylash xato. Ko‘pchilikka ergashish insonni har doim ham haqiqatga olib boravermaydi...
- haqiqat nima bo‘lsa, shudir. Shaxs ham, jamiyat ham, faqat unga ergashmoq bilangina haqiqatgo‘y bo‘ladilar. Boshqacha aytganda, haqiqat jamiyatga yoki shaxsga tobe’ emas.
Atrofingga shunday bir ko‘z tashla: jonsiz borliqlar jonlilardan ko‘p, shunday emasmi? Ammo mo‘jizaviylikda butun jonsizlar olami birgina chumolining bittagina oyog‘ichalik bo‘la olmaydi.
Jonlilar olamida ham hayvonlar insonlardan bir necha bor ko‘p. Ammo butun hayvonlarni bir yerga to‘rlasang, bir bolaga teng kela oladimi?
Insonlar orasida johillar (omilar) olimlardan ko‘p. Lekin minglab johil bir olim bilan barobarmi?
Shunday ekan, sen ham ko‘pchilikka ergashish falsafasini bir tarafga ot. Haqiqatni topishga intil. Uni topganing on etaklariga yopish va aslo ayrilma...
Salom bilan...»
O‘n besh kundan keyin, javob ham keldi.
Ifodalaridan taraddud qorishiq mamnuniyat hissi sezilib turardi. Xulyo maktubining bir yerida: «Insonlarning barchasi haqiqatni topishda teng imkonga ega emasmi? deya so‘rabdi va davom etib: Ega bo‘lsa, hamma nega ayni nuqtaga birlasha olmayapti? Ega bo‘lmasa, buni qanday izohlaysiz?» debdi.
Orqasidan shunday bir izoh keltiribdi:
«Inshaalloh bu ifodalarimdan bir e’tiroz va isyon ma’nosi chiqmas. Samimiy aytayapman: Yagona maqsadim, haqiqatni bilish... qolaversa shuni ham ta’kidlab o‘tmoqchiman: bu tur savollar falsafa ta’limi olgan bir qizgagina xos deb o‘ylamang. Men ko‘rishgan ko‘pgina yoshlarning boshlarida shu va shunga o‘xshash savollar bor. Faqat ular bu savollar haqida chuqur o‘ylashmaydi. E’tiborsizlikdan, beparvolikdan ahamiyat berishmaydi.
E’tirof etaman, sizdan so‘ragan savollarimning bir qismini bir paytlar do‘stlarim ham mendan so‘rashgan edi. Keyinroq o‘ylab ko‘rsam, ba’zilari qasddan shunaqa savollar so‘rashar ekan. Nima bo‘lganda ham, endi bularning javobini topmoqchiman”.
Maktubining oxirida, bir maktabda ishlayotganini yozibdi va: «Xatingizni kasbdoshlarimga ham o‘qib berdim. Bilmadim, to‘g‘ri qildimmikan?» deb so‘rabdi.
Maktub qo‘limga tekkanida, ikkinchi xatimni yozmoqchi bo‘lib turgan edim. Unga bu maktubda haqiqatdan so‘zlamoqchi edim. Ammo endi u yangi bir savol bilan qarshimga chiqqan edi. Bir muddat, maktubni rejalaganimdek yozsammikan yoki avval Xulyoning yangi savoliga javob berib o‘tsammikan, deb taraddudlandim.
Nihoyat, ilohiy adolat bilan aloqador savolining javobini keyingi xatlarimda yozishga qaror berdim. Hozir esa
Ikkinchi maktub.... «Haqiqatni izlagan Xulyo!
Avvalo, sen haqingda zarracha ham taraddudim yo‘qligini bildirib o‘tmoqchiman. Bu kabi savollarni so‘rasang emas, balki ichingda saqlasang xafa bo‘laman. Maktublarimni hamkasabalaringga o‘qib berishingga kelsak buning hech bir zarari yo‘q.
Ilgari so‘z berganimdek, bu maktubimda haqiqat haqida so‘z yuritaman va, kerak bo‘lsa, keyingisini ham shu mavzuga bag‘ishlayman.
Avvalo, shuni ta’kidlamoqchimanki, haqiqatni izlayotgan odamning boshida bir talay savollar bo‘ladi, aslida u shularning javobini topmoqchi:
Bu koinot egasizmi? Egasi bo‘lsa, u kim? Unga qanday ishonishim kerakki, bu ishonchim haq bo‘lsin?
Inson boshi va oxiri «hech»dan iborat, vazifasiz, mas’uliyatsiz, egasiz, behuda bir borliqmi? Unday bo‘lmasa, insoniylikning haqiqati nima? Uni qanday bilishim va baholashim kerakki, haqiqiy ma’noda inson bo‘layin? Ya’ni, insoniylikning haqqini ado etish uchun nimalarni gapirishim, qanday o‘ylashim, qaysi o‘lchovlar doirasida turmush qurishim va qanday yashashim lozim?
Jinsiyatning, erkak va ayol tushunchalarining haqiqati nima? Ularga qay darajada ahamiyat berishim kerak?
Sevgi va qo‘rquvning haqiqati nima? Bu his-tuyg‘ularni asl g‘oyalariga muvofiq qo‘llashim uchun kimni qanday sevmog‘im va kimdan qanday qo‘rqmog‘im kerak?
Qiziqishning, maroqning, andishaning, umidning, shafqatning, marhamatning va yana ko‘pgina his-tuyg‘ularning haqiqati nima? Qanday harakat qilsam, bularni haqiqiy g‘oyalari yo‘lida ishlatgan bo‘laman?
Mana, Xulyo, haqiqatni izlayotgan bo‘lsang, shu va shunga o‘xshash ko‘pgina savollarning javobini topib, qalbingni, aqlingni, his olamingni va nihoyat har turli harakatlaringni unga ko‘ra tartiblab, unga moslashtirishing kerak. Tatbiqotga tayanmagan haqiqat izlanishi insonning o‘zini o‘zi aldashidan boshqa narsa emasligini yaxshi bilib ol.
Yuqorida sanalgan savollarga farqli va hatto bir-biriga zid javoblar o‘rtaga tashlansa, bulardan faqatgina bittasi to‘g‘ri, qolganlari yanglishdir. Ana shu yagona va o‘zgarmas haqiqatni qanday topasan?
Bu savolning javobiga o‘tishdan oldin haqiqatning topilishini qiyinlashtiradigan sabablar haqida bir og‘iz so‘z yuritmoqchiman.
Bulardan birinchisi, insonning shaxsiy qanoati, nafsoniy tuyg‘ulari, o‘zining qusurlari va xususiy hayoti... Haqiqatda badan xizmatchi, ruh esa xo‘jayin maqomidadir. Ruhini badaniga xizmat qildirgan va dunyoga kelish g‘oyalarini bir qism nafsoniy hislarda izlagan insonning haqni topishi qiyinlashadi.
Ikkinchisi, oila hayoti.... Oila qurish va naslni davom ettirish, hayotning bir qonuni va bu dunyo imtihoning bir jabhasidir. Bu haqiqatdan g‘aflatda qolib, turmush qurishni eng buyuk g‘oya deb o‘ylagan va butun xizmatini va g‘ayratini oila a’zolarining tirikchiligiga yoxud uy ashyolarining tadorik va tanzimiga sarflagan inson haqiqatni topishda ancha mashaqqatga duch keladi.
Uchinchisi, jamiyat hayoti... Yodingda bo‘lsa, o‘tgan maktubimda bu mavzuda ba’zi narsalar yozgan edim. Unga shularni ham ilova etmoqchiman: Mol-dunyo, unvon, obro‘, mansab, martaba kabi dunyo hayotining jozibador, dabdabali jihatlariga ham bir lutf va ehson sifatida, hamda bir imtihon vositasi sifatida qaralishi kerak (Ya’ni, bular biron kishiga ehson etilgan bo‘lsa, albatta bir sinov-imtihon uchundir). Kecha xizmatda boshqalar edi. Vazifalarini haqqi-rost ado etgan-etmaganliklaridan imtihon qilindilar. Endi esa xizmatga biz chaqirildik.
Masalaga bunday baho bermaydigan, misol uchun, boy bo‘lishni hayotning haqiqiy g‘oyasi va dunyoning yaratilish hikmati deb hisoblagan insonning haqiqatni topishi juda qiyin bo‘ladi.
Mavzuimizning yana bir muhim tomoni bor. Uni alohida ta’kidlab o‘tmoqchiman.
Haqiqatni topish boshqa, unda yashash boshqadir. Bugun jamiyatimizda fikr va ishonchlari haq bo‘lgani holda buni harakat va amallarida aks ettirmayotgan bir guruh kimsalar mavjud. Boshlari g‘ovlab ketgan ba’zi bechoralar ularga qarab: «Shularning ishlari haqiqatmi?» yoki «Bular ketayotgan yo‘l ham to‘g‘ri bo‘libdimi?» kabi gaplar qiladilar. Aslida, bu so‘zlar asossizdir. Haqiqat kimning qo‘lida bo‘lishidan qat’i nazar haqiqatdir. U shaxsning boshqa qusur va nuqsonlari esa ayricha baholanmog‘i, ikkisi bir-biriga qorishtirilmasligi kerak.
Biz ichida yashayotgan jamiyatda ko‘pchilik insonlar moddani, manfaatni, tijoratni oldin ko‘rmoqda, axloq va fazilatni esa, ancha orqaroqda.
Ana shu buzuq ma’naviy muhit ko‘plab odamga zarar beryapti. Bemorlarni bahona qilib, shifodan ranjish esa, aqldan emas.
Masalaga bu jihatdan qaramaydigan odamlar qimmatli vaqtlarini oxiri ko‘rinmaydigan, foydasiz mishmishlar, ma’nosiz gap-so‘zlar bilan zoe qiladilar. Ular bu holatlari bilan naqd tijoratini tashlab, boshqaning zarari bilan mashg‘ul bo‘lgan axmoq savdogarlarga o‘xshaydilar. Buning oxiri esa, faqatgina xusrondir, nadomatdir, pushaymonlikdir.
Bu uch to‘siqni nafsini, oila va jamiyat hayotini osha bilgan inson eng keng doira bo‘lmish koinotni ham to‘g‘ri baholaydi, har hodisani tabiatga bog‘lab, tabiatda bo‘g‘ilib, cho‘kib ketmaydi. Bu oxirgisi, bir jihatdan, avvalgi uch to‘siqni ichiga oladi.
Biz ko‘rib turgan bu olamga «Koinot kitobi» deyiladi. har sahifasi, har satri, har bir harfi juda ko‘p ma’nolarga to‘la kitob. Inson u kitobdan bir so‘z, bir jumla. Ammo aqlli, ongli, shuurli jumla. Ilm, iroda, qudrat, eshitish, ko‘rish kabi sifatlar taqilgan jumla. Ham o‘zini, hamda boshqa yozuvlarni sinchiklab o‘qiy oladigan jumla. Yozilgan kitobni tomosha qiladigan, undagi sirlarni kashf etishni istagan g‘ayratli va maroqli jumla. Ana shu jumla haqiqatni topmoqchi bo‘lsa, eng avval o‘zinig «jumla» ekanini «yozilganini» bilishi kerak, boshqa yozuvlarni ham shunday baholashi lozim. O‘zi ham ichida yozilgan kitobning satrlari orasida yo‘qolib ketmasligi darkor! Undagi ilm bir Olimdan, hikmat bir Hakimdan, qudrat bir Qodirdan kelganini anglamog‘i shart. Aks holda inson dunyo hayotining muammolari va iztiroblari ostida ezilib, qorishiqlik va g‘ala-g‘ovur ichida sarson-sargardon bo‘lib yuraveradi.
Ko‘rdingmi, Xulyo, sen bu to‘siqlardan o‘tishga majbursan. Irodangni ishga solsang, bu ish qo‘lingdan kelishiga aminman. Atrofga shunday bir nazar tashla: har tarafimizdan butunlay haqiqatlar bilan o‘ralganmiz, to‘g‘rimi? Ularni ko‘ra olish uchun ozgina g‘ayrat sarflashimiz kifoya...
Bir o‘ylab ko‘r! Atrofimizdagi biz ko‘rib turgan borliqlarning borliklari bir haqiqat. Zotan, bu masalada bahs ham bo‘lishi mumkin emas. «Quyosh, Oy, tuproq, inson bormi, yo‘qmi?» deya bir tortishuv ham yo‘q.
Demak, narsalarning borligi haqiqat, eng kamida shu qadar quvvatli yana bir haqiqat borki bu borliqlarning hech biri o‘zini o‘zi bor qilmagan!
Aytaylik, qarshimizda muhtasham bir saroy turibdi. Uning borligini hech kim inkor qila olmaydi. Va hech kim u binoning o‘zini «me’mor» demaydi. Hatto uch yoshli bola ham uni ko‘rsa darrov: «Dada, buni kim qurgan?» deb so‘raydi.
Bu ikki haqiqatni birgalikda o‘ylasang, butun borliqlar bor qilingani, ularni kimdir vujudga keltirgani, yaratgani namoyon bo‘ladi.
Har mavjudotning bir shakli borligi ham yana bir haqiqat. Bu barcha surat va shakllar o‘sha mvjudotlarga eng munosib tarzdadir. Na bir ortiqchalik, na bir nuqsonlik bor. Qushga qo‘l, qo‘yga qanot, ilonga oyoq, baliqqa panja taqilmagan.
Sen ushbu xatni o‘qib turgan daqiqalarda yuz minglab inson ona bachadonida suratlari tanzim etilayotibdi... Bu raqamga onalari bachadonlaridagi barcha qo‘zichoqlarni, buzoqlarni qo‘sh... Shuning o‘zigina emas! Tuxumni ham bir bachadon sifatida ko‘rib, ichlarida shakllanayotgan jami qushlarni, jo‘jalarni nazarga ol. Ular ham, xuddi rassom qarshisidagi surat kabi, o‘zidan bexabar. Tuzilishlarida qo‘llaniladigan barcha moddalar, xuddi qalamdagi bo‘yoqlar singari, his-tuyg‘usiz. Onalar ichlarida kechayotgan faoliyatlardan xabarsizlikda tuxum po‘sti bilan bir xildir. Bu tushunchalarni «Ona yer» uchun ham tatbiq qil. Uning «bachadoni»da yorilib, shakllanayotgan behisob urug‘ va danaklarni xayolan tomosha qil...
Mana shu surat-shakl berish ishidan surat-shakl beruvchiga o‘ta olsang, haqiqatga erishgan bo‘lasan. Aks holda, rasmni lolu hayron tomosha qilgani holda rassomini inkor etishga oshiqqan aqlsiz boladan hech farqing qolmaydi.
Shu tarz fikrlashda yana davom etamiz:
Jonlilarda ko‘rish sifati mavjudligi haqiqat. Lekin hech bir jonli bu sifatga o‘z irodasi bilan ega bo‘lmagani ham shu qadar quvvatli yana bir haqiqatdir. Ko‘z do‘xtiriga borgan kishi bilan, deylik, televizor ustasiga borgan odam mohiyat e’tibori bilan ayni ishni bajarishmoqda: har ikkalasi ham o‘zlari ijod qilmagan, o‘zlari yaratmagan bir asbobning ta’mirini istamoqda.
«Ko‘rish»ga shu jihatdan karasak, butun jonlilarga bu ne’matni bergan bir Zotning borligini ko‘ramiz. Hayot berish, so‘zlattirish, eshittirish, rizqlantirish kabi behisob hodisalarni ham ayni shaklda baholay olamiz.
«Har bir jon o‘limni totguvchidir» oyati boshqa bir haqiqatning ifodasi. Ishonish yoki ishonmaslik bu haqiqatni zarracha o‘zgartirmaydi. ha, o‘lim inkor etilmas haqiqatdir.
Boshqa bir oyati-karima:
«Haqiqatan, biz insonni bir-biri bilan aralash bir tomchi suvdan yaratdik. Uni imtihon qilmoqdamiz. Shu tufayli uni eshitguvchi va ko‘rguvchi qildik”.
Insonning nutfadan yaratilgani qanday bir haqiqat bo‘lsa, dunyoda imtihon qilinayotgani ham shunday bir haqiqat. Hammamiz umr bo‘yi imtihon qilinamiz: ko‘rishimizni, eshitishimizni va bizga omonat qilib berilgan boshqa barcha sarmoyamizni o‘z o‘rnida qo‘llayapmizmi-yo‘qmi...
O‘lim kelishi bilan imtihon varaqasi qo‘limizdan olinadi. Endi bitta so‘z ham yozishga ruxsat berilmaydi. Bu hodisa bilan bizga go‘yo shunday deyilmoqda:
«Ko‘zingiz qancha halol va haromga nazar solgan bo‘lsangiz bo‘ldi, endi bu yog‘iga uning nuri tugadi. Ko‘rish «siyohi» ko‘z «siyohdon»idan bo‘shatildi...
Miya dastgohini to‘g‘ri yoki yanglish qanday qo‘llagan bo‘lsangiz bo‘ldi, endi biron narsa haqida o‘ylay olmaysiz... Qalbingiz bilan nimaga ishongan bo‘lsangiz ishondingiz, endi tanlash imkonidan mahrum qilingan holatdasiz...»
E’tibor bergan bo‘lsang, avvalgi oyati karimada jumla «har bir jon o‘lguvchidir» deb emas, «har bir jon o‘limni totguvchidir» deb kelgan. Oldimizda hali ko‘pgina dasturxonlar borligiga ham ishora qilinayotganday go‘yo.
Ona bachadonida, to‘qqiz oy oziqlanib, katta bo‘ldik. So‘ngra tug‘ilish hodisasini totdik. Falon yil dunyoda umr surib, hayotni totdik. Endi navbat o‘limni totishga. Undan keyin yana boshqa narsalarni totamiz: oldimizda qabr hayoti bor, ketidan «hisob-kitob» va «oxirat» keladi.
Zotan, insonning «imtihonda ekani»ni xabar bergan oyatda ham xuddi shu haqiqatga ishora qilinmayaptimi?!
Imtihon tugashi bilan hamma narsa tugamaydi. Aksincha, ko‘p narsa imtihon tugashi bilan boshlanadi. Mukofot qozonish yoki yo‘qotish, sevinch yoxud nadomat, farovonlik yoki iztirob hammasi imtihondan keyindir.
Insonning nutfadan yaratilganini bayon etgan boshqa bir oyati karimada bu ne’matga nisbatan insonning nonko‘rligi shunday ifoda etilgan:
«Insonni nutfadan yaratdi... Bir qarasang, u notiq (so‘zlovchi, gapiradigan) dushmanga aylanib qolibdi».
Bu oyat insonning qalb va vijdoniga go‘yo shunday xitob qilmoqda:
«Sen nutfadan milyardlab urug‘ ichidan bir lutf va ehson ila tanlanding. Inson bo‘lishga nomzod qilinding. Boshqa birodarlaring tuprog‘ini topa olmay chirib ketgan danaklar misoli bachadondan tashqariga chiqarib tashlandilar. Ular ketdi, sen qolding. o‘sha kuni na lablaring, na tiling, na miyang bor edi. Bularning senga U berdi. quvvatni, irodani, o‘ylashni senga U in’om etdi. Endi esa, Uning bu ehsonlarini Unga isyon qilishda qo‘llamoqdasan!»
Unga bu fursat nima uchun berilyapti? Aqlga shunday bir savol kelishi mumkin: Nega odam isyon qilgan onidayoq qahru g‘azabga yo‘liqmayapti?»
Yuqorida keltirganimiz oyatda bu savolning javobi bor: «Biz uni imtihon qilmoqdamiz».
Imtihon muddati tugamasidan turib hech kimga jazo berilmaydi. Bu muddat esa, o‘lim bilan tugaydi. Barcha savollarga yanglish javob bergan bir nomzod buni anglagan zahotiyoq haq-rost tavba qilish bilan hamma xatosini o‘chira oladi. Gap to‘g‘ri javobni berishga ulgura olishida.
Haqiqatni anglashda senga muvaffaqiyatlar tilab, xatimni shu yerda to‘xtatmoqchiman. Bu mavzuni kelajak maktubimda ham davom ettiraman... Salom bilan...» Bu gal Xulyoning javobi yanada tezroq keldi. Bir sahifalik xati aynan bunday edi:
«Hurmatli ustoz! Maktublaringiz bilan meni xijolatda qoldirdingiz. Sizga qanday tashakkur bildirishni ham bilmayman. Endi karaxtlikdan chiqa boshlagan bemorday ko‘ryapman o‘zimni. Yozganlaringizning har bir so‘ziga ahamiyat berib, takror-takror o‘qiyapman. Dugonalarimga ham maktubingizni o‘qib berdim. Bir dugonam: «O‘limdan so‘ngra hayot bo‘lishini naqadar orzu qilardim? Ammo bilmayman, bu qanday bo‘larkin. Hech aqlimga sig‘dirolmayapman», dedi.
Tunov kuni pochchamga bayram tabriknomasi keldi. Ustida bir hikmatli so‘z yozilgan edi. Meni ko‘p o‘yga toldirdi. Unda aynan: «Bu kechaning ketidan kunduz, bu qishning ketidan bahor kelishi aqlga qanchalik to‘g‘ri kelsa, qanchalik zarur va qat’iy bo‘lsa, o‘lim kechasidan so‘ng qiyomat tongi otishi, qabr qishidan keyin oxirat bahori kelishi ham shu qadar qat’iydir», deyilibdi.
Ertasiga bu hikmatli so‘zni o‘sha dugonamga o‘qib berdim. Qanchalik sevinganini bilsangiz edi! Ich-ichidan xursand bo‘lib ketdi. Go‘yo yo‘qotgan qimmatbaho narsasini topib olgandek...
Ortiqcha vaqtingizni olmayman. Maktubingizning davomini kutib, ehtirom ila
Xulyo. Uning bu samimiy ifodalari meni yanada g‘ayratga keltirdi. O‘sha paytda «haqiqatning ta’rifi va tahlili» bilan aloqador maktubimni yozishga hozirlik ko‘rayotgan edim. Shartta yozishga o‘tirdim:  
|
 | |
|
| | | Sana: Chorshanba, 25-Июня-2008, 11:14 | Xatlari # 2 |
Ism:
| [_-ЕдиНсТвЕнНыЙ-_]
| Maqomi:
| [Forum Moderator]
| Guruxi:
| [ENG ENG ENG]
| Postlari:
| [3293]
| Xulqi: +
| [68] ±
| Xulqi: -
| [0%] ±
| User xozir:
| [Forumda emas]
| Yurt:
| [Российская Федерация]
| Jins:
| [Erkak]
|
|
| «Haqiqatni izlagan Xulyo!
Bu maktubimda senga «haqiqatning nima ekani» mavzuida bir narsalar yozishga harakat qilaman. Oxirat mavzuini esa, keyinga qoldirmoqchiman. Sen ham ta’kidlab o‘tganingdek, og‘zini ochgan har bir kimsa haqiqatni aytayotganini da’vo qiladi. Atroflarimiz ham haqiqat deya aytilgan bir-biriga zid fikrlar bilan to‘la. Bu ziddiyatlarning o‘rtadan ko‘tarilishini senchalik men ham istayman. Lekin shuni ham juda yaxshi bilamanki, haqiqat eng go‘zal ravishda anglatilgan davrlarda ham bir toifa insonlar bunga qarshi chiqqandir. Binobarin, seni qiynayotgan fikriy ziddiyatlarni o‘rtadan yo‘qotaman, deb da’vo qilolmayman.
Haqiqatni ikki tomondan tadqiq qilish foydali bo‘ladi, menimcha. Biri «fizik», ikkinchisi «metafizik» tomondan. Soddaroq aytadigan bo‘lsak, biri «moddiy», narigisi «ma’naviy»...
Bahs-munozaralarning ko‘pi ikkinchisi haqida bo‘lishini bilaman. Biroq metafizikaga fizikadan borish ishonchli yo‘ldir. Haqiqatning ta’rifiga o‘tishdan oldin xususni tahkidlamoqchiman:
«Rost» va «haqiqat» so‘zlari ko‘pincha ayni ma’noda qo‘llaniladi. holbuki, biz «haqiqat» deb bahs yuritayotgan narsa aslida «haq» deyilsa to‘g‘ri bo‘ladi. Negaki hozir tahlil qilib o‘tirmayman. Aytmoqchi bo‘lganim shuki, lug‘atda «haq» uchun «rost», «to‘g‘ri» kabi ma’nolar beriladi va «haq»ning ziddi «botil» ekani ta’kidlanadi. «Botil» degani yanglish ishonch, xato tushuncha, to‘g‘ri bo‘lmagan fikr deganidir.
Endi «haq»qa taalluqli bahzi ta’riflarga o‘taman, Bularni «haqiqatning ta’rifi» deb qabul qilishingni istayman. «Haq hukmning voqe’likka (mavjudlik va bor bo‘lganlikka) muvofiqligi (mosligi)dir. Ziddi botildir». «Haq deb inkori mumkin bulmagan barqarorlikka (o‘zgarmas, sobitga) aytiladi».
«Mavjud bo‘lganga haq deyiladi, mahdum (yo‘q bo‘lgan) esa, botildir».
Bu ta’riflarning umumiy nuqtasi: haqning shaxslarga ko‘ra o‘zgarmasligi, aksincha, ma’lum bir asosga tayanganidir. Ta’riflarda «voqe’lik» va «barqarorlik»dan so‘z yuritilyapti. Berilgan hukm faqatgina voqelikka muvofiq kelsagina, «haq» bo‘lishi (haqiqatni ifoda etishi) ta’kidlanyapti.
Mavzuni yana bir oz oydinlatish uchun senga bir savol beray: «Quyosh Yerdan necha marta katta?»
Bu savolga «bir milyon uch yuz ming marta» deya javob bersang, haqiqatni aytgan bo‘lasan. Sening bu so‘zingni «haqiqat» qilib turgan narsa nima, bilasanmi? Voqe’likda, ya’ni, shu koinotda quyoshning Yerdan o‘shancha katta bo‘lganidir. Ya’ni, sening bu hukming bir voqe’likning ifodasi bo‘ldi.
Bu haqiqat o‘zrarmas va qat’iy bo‘lishiga qaramay, agar butun inson jam bo‘lib boshqa bitta raqamni yakdillik bilan aytsalar, ya’ni, masalan, «Quyosh Yerdan ming marta katta», desalar, haqiqatni o‘zgartira oladilarmi?!
Yodingda bo‘lsa, kitob do‘konida senga bir surat ko‘rsatgan edim. Ana o‘sha surat bir haqiqatning ifodasi edi. Undagi manzaralar yer yuzida mavjud edi.... Ammo xayoliy rasmlar, chizilgan suratlar haqida bunday deya olmagan edik. Ularga bu yer kurasidan joy topa olmagan edik....
Ko‘rdingmi, quyosh haqida aytilgan yanglish raqamlar ham o‘sha rasmlarga o‘xshaydi... Demak, fan sohasida har kimsaning o‘zicha bir «haq qarashi», «haq nazari», «haqiqat tushunchasi» bo‘lishi mumkin emas ekan. Aytilgan so‘z «koinot kitobi» bilan solishtirib ko‘riladi. Unga muvofiq kelsa, haqiqat bo‘ladi.
Bir olim: «Inson ko‘zi olamda mavjud nurlarning faqatgina uch foizini ko‘ra oladi», deydi. Bunga ko‘ra, biz o‘zimiz ichida yashayotgan fizik (moddiy) olamning faqat uch foizinigina ko‘ra olyapmiz, xolos. Buncha o‘xshash nisbat eshitish, hid bilish... kabi tuyg‘ularga ham tegishlidir.
Shu besh tuyg‘uning bu nuqsonini aql to‘ldirishga harakat qiladi. Va koinotning ko‘rinmagan, lekin mavjud bo‘lgan olamlarini kashf etib, u sohaning mutaxassislariga ko‘rsatadi.
Muhim bir xusus: ma’lumki, ashyoni ko‘ra olish uchun ko‘zning o‘zi yetarli emas. Chunki mutlaq qorong‘ulikda biron narsani ko‘rib bo‘ladimi? Aql bilan biron haqiqatni topish ham ko‘z bilan narsalarni ko‘rishga o‘xshaydi, ammo, oralarida farq ham bor: biri ma’naviy bo‘lsa, ikkinchisi moddiydir. Masalan, ko‘z moddiy narsani ko‘ra olishi uchun moddiy nurga ehtiyoji bo‘lgani kabi, aql ham ma’naviy olamdagi haqiqatlarni to‘liq va ayon ko‘ra olishi uchun ma’naviy nurga muhtoj. Bu ma’naviy nur imondir. Aql o‘zicha moddiy olamdagi ba’zi haqiqatlarni topishi mumkin, ammo undagi ma’nolarni ma’naviy nur vositasi bilangina ko‘ra oladi.
Yana so‘zimizda davom etaylik. Har bir olim, go‘yoki butun insoniyat nomidan, koinot kitobining bir masalasini hal qilishga, bir harfini anglashga urinmoqda. Ba’zisi yaproqni, ba’zisi tuproqni tekshirmoqda. Yana boshqasi miyani, biri yurakni, biri tishni o‘rganib, hayronlik bilan tadqiq qilmoqda.
Har bir atom, har bir hujayra, har bir bakteriya, har bir yaproq, har bir meva, har bir hashorat, har bir sayyora va nihoyat har bir yulduz bir ilm xazinasidir.
Haqiqatni izlagan inson bu manzara oldida o‘zidan shu savolni so‘rashi lozim: «Bu jonsiz va ongsiz koinotni bu qadar ma’no bilan kim to‘ldirdi? U zotni qanday bilmog‘im kerakki, bu ishonchim «haq» bo‘lsin?
Ana shu savolga to‘g‘ri javob bera olgan inson boshqa haqiqatlarning eshigini ham osongina topa oladi. Yuqorida biz imonni ma’naviy nur dedik. Bu nurning ziyosi ma’rifatdir. Ya’ni Allohni tanish va bilishdir.
Endi «haq» uchun keltirgan ta’riflarimiz soyasida shunday o‘ylashimiz lozim: «Allohning qudsiy (muqaddas) zoti va sifatlari voqe’likda qanday bo‘lsa, inson uni shunday bilmog‘i kerak, aks holda, barcha so‘zlari botil va safsata bo‘lib qoladi. Sifatlari nihoyasiz, cheksiz bo‘lgan Allohni shu cheklangan aql haqqi-rost bila olishi uchun yagona yo‘l bor:
«Allohni o‘zi bildirganidek bilish!»
Buning uchun esa: «U nozil qilgan Kitobni o‘qish va yuborgan payg‘ambariga quloq solish...»
Insonning bu mavzuda beradigan hukmi faqat shu holdagina haqiqat bo‘ladi. Bundan tashqaridagilar botil va yanglishdir.
Gapning lo‘ndasi: koinot Uning mulki, Qur’on Uning kitobi, Inson Uning bandasi... Bu banda tabiatga oid sohada gapirayotgan bo‘lsa, so‘zlari koinot kitobiga muvofiq bo‘lishi kerak, ilohiy haqiqatlardan so‘z yuritayotgan bo‘lsa, Ilohiy farmonga uyg‘un bo‘lishi darkor.
Qur’on tarbiyasini ko‘rgan aql shunday fikrlaydi:
Modomiki bu koinot har bir harfi cheksiz ma’nolar bilan to‘la bir kitob ekan, uni yozgan Zot «na zoti ila, na sifatlari ila o‘zi yaratgan mavjudotlarga aslo o‘xshamadi, aqlga kelgan har qanday tasavvurdan, xayoldan mutlaqo boshqacha o‘laroq bilishim va tanishim lozim.
Modomiki, har makon joy-joyiga qo‘yilgan ekan, ularni yaratib tartiblagan, tanzim etgan zotni makondan tashqarida, makondan xoli deb bilishim kerak. Makonni yaratgan zot, albatta, unga bog‘lik va uning qaydi ostida bo‘lmaydi.
Modomiki, har on yangi-yangi mavjudotlar vujudga kelar ekan, ularning Ijodkorini zamondan xoli, vaqt qaydi ostida bo‘lmagan deb bilishim zarur.
Inson Allohga ana shunday imon keltirish bilan ham o‘zini, ham butun mavjudotni Unga mansub deb biladi. Ya’ni: «Biz hammamiz Unikimiz. Butun borliqlar Uning maxluqi. Barcha olamlar Uning mulki, butun suratlar Uning tasviri. Barcha go‘zalliklar Uning tazyini (ziynatlagani),» deydi.
Inson bu mansublikni tasdiq etsa ham, tasdiq etmasa ham, haqiqat zarracha o‘zgarmaydi. Ammo tasdiq etish bilan uning o‘zi juda ko‘p narsalarga erishadi.
«Insonlar ko‘pincha o‘zlariga berilgan mansub bo‘lishlik» qobiliyatini yanglish yo‘lda qo‘llaydilar. Juda qiymatli bu sarmoyani o‘tkinchi, keraksiz masalalarga sarflab, yo‘q qiladilar. Falonchining uyi, pistonchining mashinasi, anavining mansabi, manovining dala-hovlisi deya, dunyoviy sarvat va maqomlarni dunyo ahliga mansub qilish bilan vaqtlarini zoe ketkazadilar...
Maktubimni ham ancha cho‘zib yubordim, shekilli. Lenin bu mavzuni ikki-uch og‘iz so‘z bilan tushuntirib bo‘lmasligini o‘zing ham bilasan.
Yozilganlarni tushunishda balki qiynalarsan. Biroq bu qiyinchilik kelajakda senga ko‘p huzur keltiradi. Shu paytgacha yozganlarim orasida tushunarsiz bo‘lgan joylar bo‘lsa, albatta so‘ra. Zero, nasib bo‘lsa, keyingi maktubimda juda muhim bir masala ustida so‘z yuritaman. Unda ham anglasha olsak, bu yog‘iga muammolarimizni ma’lum asosga ko‘ra hal etishiga tayyormiz demakdir.
Shu bilan maktubimni tugataman.
Salom bilan...» Maktubni jo‘natganimdan keyin darhol keyingisini yozishga kirishdim. Undan keladigan javobni kutishning hojati yo‘q edi.
Bu safar maktubimda u bilan ma’lum bir o‘lchov asosida kelishib olmoqchi edim. Zero, o‘lchovsiz suhbatlarning biron natija bermasligini juda yaxshi bilardim.
Bu «haqiqat» mavzuidagi oxirgi maktubim edi. Endi aniq hodisalar xususida gapirib, Xulyoning boshqa savollariga mahlum bir tartibda javob bermoqchi edim: Unga shularni yozdim: TO‘RTINCHI MAKTUB «Haqiqatni izlagan Xulyo!
Ayol-erkak tengligi, ayolning haqiqiy vazifalari, ilohiy adolat, o‘lim va uning narigi tarafi kabi juda muhim mavzular haqida so‘ragan savollaring javobini yana kechiktirmoqchi emasman. Sendan yangi bir savol kelmasa, «haqiqat bahsi»ni bu maktubimda nihoyasiga yetkazmoqchiman. O‘tgan safargi maktubimda «Bu olamning egasini qanday bilsak, haq bir ishonchga erishgan bo‘lamiz?» mavzuida bir narsalar yozishga harakat qilgan edim. Endi esa «Koinotni va insonni qanday baholamog‘imiz kerak»ligi haqida qisqacha to‘xtalib o‘taman. Nasib bo‘lsa, keyinchalik yana ham batafsilroq maktub yozarman.
Koinot bir saroy, inson unda mehmondir. Na bu saroy sohibsiz, na insonlar g‘oyasiz...Inson va koinot... Ikkisi ham so‘ngradan va bosqichma-bosqich yaratilgan. Koinot har on o‘zgarmoqda. Insonlar to‘xtovsiz koinot saroyiga kelib ketmoqda. Bu uzayib ketuvchi nihoyasiz faoliyatlar aql egalariga bir haqiqatni hayqirmoqda:
Modomiki, har narsa o‘zgarmoqda ekan, unday bo‘lsa, bularni o‘zgartiruvchi «borligi sobit, barqaror va hech bir o‘zgarishga yo‘liqmaydigan bir zot» bo‘lishi kerak...
Bu oxirgi ifoda, Allohning haq ismining ta’rifidan boshqa narsa emas. Bu ismning boshqa bir ta’rifi shunday bayon etiladi:
«Mutlaq haq o‘z zoti ila bor bo‘lib, haqiqiy mavjuddirki, har haq bo‘lgan mavjud ham haqiqatini Undan oladi».
Bu bir jumlaga siqishtirilgan keng ma’nolarga qisqacha ishorat etmoqchi bo‘lsak, shunday deya olamiz: Bugun biz bor bo‘lsak, bu Allohning borligi va Mujid (bor qiluvchi) ismini tajalli ettirishi (aks ettirishi) soyasidadir. Suratimiz, shaklimiz, siymomiz bor bo‘lsa, bu Uning borligi va Musavvir (surat beruvchi) ismini tajjali ettirishi soyasidadir... Shu onda hayot bo‘lsak, bu yana Uning borligi va Muhyiy (hayot beruvchi) ismining tajalliyiga noil bo‘lish soyasidadir.
Muhim bir nuqtaga ham yetib keldik:
Janobi haqning «Vujud», yahni «Borlik» sifati kabi boshqa sifatlari ham o‘zgarishdan xoli, pok, mutlaq va cheksizdir.
Masalan, zotiy sifatlaridan biri «vahdat», yahni birlik, yagonalik. Bu sifatda ham o‘zgarish bo‘lishi mumkin emas, U doimo Birdir. Boshqa sifati esa «muxollafatun lil-havodis», yahni, qudsiy mohiyatining yaratgan borliqlariga aslo o‘xshasligi. Bu sifat ham boqiy va o‘zgarmasdir. Xullas, davom etadigan bo‘lsak, qudrati nihoyasiz, ilmi cheksizdir. Bularda ham na bir ozayish, na ortish bo‘lishi mumkin.
Boshqa sifatlarga ham shu jihatdan nazar solish kerak. Ilm sifati haqida bir oz to‘xtalib o‘tmoqchiman. Allohning ilmi cheksiz, nihoyasizdir. Yanglishishdan, o‘zgarishdan, unutishdan holi va pokdir. Inson ilmi esa o‘ziga o‘xshab tez-tez o‘zgarib turadi. Kecha to‘g‘ri deganini bugun yolgon deyishi mumkin...
Masalan, kecha «Quyosh Yerning atrofida aylanadi», degan edik. Bugun esa aksini isbotladik va insoniyat olami o‘laroq qusurimizni e’tirof etdik.
Allohning ilmida esa biron o‘zgarish bo‘lishini tasavvur ham qilib bo‘lmaydi. Zero, Yer ham Uning maxluqi, quyosh ham. Bularning qanday harakat qilishlarini Undan yaxshiroq kim bila olardi!
Insonlar Yerning aylanishini anglash bilan nima qildilar, bilasanmi? Aytaqolay. Bu borliqlarning harakatini ilohiy ilmga muvofiq o‘laroq bilgan bo‘ldilar va bu yangi kashflarini shunday e’lon qildilar: «Haqiqatni topdik!».
Buni aytishda haqli edilar. Zero, bu hukmlari haqiqatning ta’rifiga munosib edi, ya’ni voqelikka muvofiq edi...
Mana, Xulyo!
«Koinot nima uchun yaratilgan?» va «Insonning bu dunyodagi vazifasi nima?» kabi savollaringga beradigan javoblarimiz haqiqat bo‘lishi uchun Ilohiy ilm va irodaga muvofiq bo‘lishi shart. Aks holda, o‘zimizni va boshqa insonlarni aldashdan boshqa hech narsa qilmagan bo‘lamiz... haqiqat nima bo‘lsa, shudir. Unda biron o‘zgarish bo‘lmaydi. O‘zing o‘yla, bir kishi tarafidan yaratgan narsaning yaratilish g‘oyasini kim belgilaydi? Albatta, uni o‘z ilmi va qudrati ila yaratgan Zot tayinlaydi. Modomiki, inson ham maxluq (yaratilgan) ekan, qanday qilib u o‘zining yaratilish g‘oyasini o‘zicha belgilay oladi yoki o‘z istagiga ko‘ra o‘zgartira oladi? Yoxud o‘zicha kashf eta oladi? Maxluqning yaratilish g‘oyasini, dunyodagi vazifasini Yaratuvchisigina belgilaydi.
Demak, «Insonniig dunyodagi vazifasi nima?» degan savolingga beradigan javobimiz bundaydir:
Alloh insonni nima uchun yaratgan bo‘lsa, undan qanday vazifa istayotgan ersa, nimalarni qilib, nimalarni qilmaslikni qanday yashashni iroda etib tayin qilgan bo‘lsa, insonning vazifasi o‘shadir. Insonga lozim bo‘lgani buni so‘rab surishtirish, izlab topishdan iborat.
Aks holda, inson Allohning hukmiga quloq solmay, tug‘ilib-o‘sishga, uxlab-uyg‘onishga, o‘lib-tirilishga va nihoyat hisob-kitob qilinishga mahkum boshqa bir insonning shaxsiy qarashlari, fikrlari bilan bu savolga to‘g‘ri javob topa olmaydi.
Kelajak maktublarimda sening barcha savollaringga bu haqiqatning nuri ostida javob berishga harakat qilaman. Ushbu maktubimni esa ko‘pdan beri yodimda qolgan bir hikmatli so‘z bilan nihoyalamoqchiman:
«Alloh birdir. Uning yuli ham birdir. Ko‘rmaysizmi, axir ikki nuqtaning orasani tutashtirishi mumkin bo‘lgan to‘g‘ri chiziq bittadir. Ammo jaholat va zalolat yo‘llari ko‘pdir. Haqiqatan ham ikki nuqtani tutashtiruvchi egri chiziqlar cheksizdir...»
|
| |
|
| | | Sana: Chorshanba, 25-Июня-2008, 17:28 | Xatlari # 3 |
Ism:
| [Zumar Xo'janov]
| Maqomi:
| [Mr. Forum]
| Guruxi:
| [ENG ENG ENG]
| Postlari:
| [3003]
| Xulqi: +
| [163] ±
| Xulqi: -
| [0%] ±
| User xozir:
| [Forumda emas]
| Yurt:
| [Великобритания]
| Jins:
| [Erkak]
|
|
| _Е-диНс-Т-вЕнНы-Й-_, sizga kattakon Raxmat Ollox rizo bo'lsin! Bundan keyin shunday maqolalarni tez-tez joylab turing faqat iltimos qaysi saytdan olinganligi haqida manba qoldiring
 | |
|
| | | Sana: Payshanba, 21-Августа-2008, 05:12 | Xatlari # 4 |
Ism:
| [sultan]
| Maqomi:
| [Super User]
| Guruxi:
| [ENG ENG ENG]
| Postlari:
| [10067]
| Xulqi: +
| [492] ±
| Xulqi: -
| [0%] ±
| User xozir:
| [Forumda emas]
| Yurt:
| [Соединенные Штаты]
| Jins:
| [Erkak]
|
|
| zumarni gaplariga qoshilaman,,olloh rozi bolsin.
 | |
|
| | | Sana: Chorshanba, 19-Августа-2009, 16:31 | Xatlari # 5 |
Ism:
| [Timur]
| Maqomi:
| [USER]
| Guruxi:
| [Tezkor Forumchi]
| Postlari:
| [288]
| Xulqi: +
| [70] ±
| Xulqi: -
| [0%] ±
| User xozir:
| [Forumda emas]
| Yurt:
| [Узбекистан]
| Jins:
| [Erkak]
|
|
| _Е-диНс-Т-вЕнНы-Й-_, katta raxmat, ajoyib maqola.
P.S. Yaratgan egam bandalariga nega aql berdi, dunyoni obod qilish uchunmi?
Hammani o'z dunyo qarashi, o'z hayot falsafasi bor, lekin haqiqat bitta.
Sizzi hayot falsafez, ishonchiz, e'tiqodiz nimadan iborat, u sizzi qayoqqa boshlab ketyapti?
Adashganlar qatorida bo'lishdan o'zi saqlasin.
Avvaling hor bo`lsa bo`lsin,
Ohiring hor bo`lmasin! | |
|
| | | Sana: Shanba, 22-Августа-2009, 16:45 | Xatlari # 6 |
Ism:
| [_Risolat_]
| Maqomi:
| [Super User]
| Guruxi:
| [ENG ENG ENG]
| Postlari:
| [3027]
| Xulqi: +
| [814] ±
| Xulqi: -
| [0%] ±
| User xozir:
| [Forumda emas]
| Yurt:
| [Узбекистан]
| Jins:
| [Ayol]
|
|
| _Е-диНс-Т-вЕнНы-Й-_,
Alloh Rozi bo`lsin amiyn! Kattakon raxmat Robbim Barchalarimizni Iymonimizni ziyoda qilsin, Adashib qolishimizdan O`zi panoh bersin amiyn!
Izox O'zgartirildi Robia - Shanba, 22-Августа-2009, 16:46 | |
|
| | | Sana: Yakshanba, 23-Августа-2009, 12:49 | Xatlari # 7 |
Ism:
| []
| Maqomi:
| [Удаленные]
| Guruxi:
| []
| Postlari:
| []
| Xulqi: +
| [] ±
| Xulqi: -
| [] ±
| User xozir:
| []
| Yurt:
| []
| Jins:
| []
|
|
| Kottakon raxmat! | |
|
| | | Sana: Shanba, 05-Сентября-2009, 06:27 | Xatlari # 8 |
Ism:
| [_Hilola_]
| Maqomi:
| [Foydalanuvchi]
| Guruxi:
| [Faollashmoqda]
| Postlari:
| [108]
| Xulqi: +
| [41] ±
| Xulqi: -
| [0%] ±
| User xozir:
| [Forumda emas]
| Yurt:
| [Узбекистан]
| Jins:
| [Ayol]
|
|
| _Е-диНс-Т-вЕнНы-Й-_,
Alloh rozi boslin
Alloh iymonizni bundanda ziyoda qilsin!  | |
|
| | | Sana: Shanba, 12-Сентября-2009, 11:18 | Xatlari # 9 |
Ism:
| [_Risolat_]
| Maqomi:
| [Super User]
| Guruxi:
| [ENG ENG ENG]
| Postlari:
| [3027]
| Xulqi: +
| [814] ±
| Xulqi: -
| [0%] ±
| User xozir:
| [Forumda emas]
| Yurt:
| [Узбекистан]
| Jins:
| [Ayol]
|
|
| Assalomu aleykum wr wb! Davomi! Севги нима? Энг сўнгги мактубни жўнатганимга ҳам бир ойдан ошган эди. Кеча кутубхонага кирсам, жавоб хати келганини айтишди. Олдим...
Мактубда бутунлай бошқа бир Хулёга дуч келдим. Унинг қалбидаги ғам-ғуссалар ўрнини секин-аста ҳаяжонлар эгаллаётгани сатрларидан очиқ сезилиб турарди. Мактубда қалам кучи ифода эта олмайдиган бир руҳ ҳукмрон эди. Бу руҳ ҳақиқатни мажбуран эмас, балки ҳаяжон билан излаган руҳ эди. Ўтган вақт мобайнида Хулёнинг анча китоб ўқиганини англадим. Унинг ҳаяжонлари жумлаларга сиғмай тўлиб-тошмоқда эди. Мактуб охирида бундай дебди:
“Суҳбатларим асосан аёллар билан ўтмоқда. Турли ҳаётий фикрлар ва аёлларга хос қарашлар билан юзма-юз келмоқдаман. Уларга нималарнидир англатишни хоҳлайман, аммо кўпинча бунга ҳали ожиз эканимни сезаман.
Мактубларингиздан тушунишимча, бу фикрларнинг фақат биттасигина тўғри, у ҳам бўлса, бизларни аёл қилиб яратган ва бизга ҳаёт берган Раббимизнинг ҳукмидир. Бу ҳақиқатга бутун руҳим билан ишоняпман. Аммо бу ҳақиқатни бошқаларга ўзим англагандек англатолмаяпман. Балки бунга биз аёлларнинг насиҳат тинглаш борасида эркаклардан анча сабрсиз эканимиз сабабчидир. Нима бўлганида ҳам натижа ўзгармасдир. Сиздан бу мавзуда яна бир мактуб ёзишингизни илтимос қиламан”.
Мактубнинг жавобини ёзишга унчалик шошилмадим. Чунки унинг ҳақиқатни излаб топиш йўлида жиддий ҳаракат қилаётгани сезилиб турарди. Мен унинг яна ҳам кўпроқ ўқишини, изланишини, билимини оширишини истардим.
Орадан бир ойча вақт ўтди. Унга бундай мактуб ёздим: Бешинчи мактуб «Ҳақиқатни излаётган Хулё! Кутубхонага ташлаб кетган хатларингни олдим. Аввалгисида аёлларга оид фақат биргина савол сўрабсан, у ҳам бўлса, эркак-аёл тенглиги масаласи экан. Кейинги хатингда бу масалага унчалик жиддий ёндашмаганинг мени ҳайрон қолдирди. Демак, “Эркаклар билан тенг ҳуқуқлимизми, йўқми?!” деган саволни миянгдан ҳайдабсан. Унинг ўрнига: “Аёлларга нималарни англата оламан; уларга қандай қилсам фойдам тегади?” деган фикрни юклабсан. Сени табриклайман. Бу ифодаларимдан “тенг ҳуқуқлилик” ҳақида ёзмас экан-да, деб ўйлама. Бу ҳақда яна бир оз фикр билдириб ўтаман, холос.
Хулё, бу оламга бир қарагин-а... Коинот тинимсиз ҳаракатда. Қуёш ўзига хос тезликда ҳаракат қилмоқда. Сайёралар Қуёш атрофида айланмоқдалар. Қуёш системасининг ўзи яхлит ҳолида маълум бир томонга ҳаракат қилмоқда. Бир нечта қуёш системаларини ўз ичига олган Сомонйўли галактикаси ҳам яна бошқача фаолият ичидадир. Буларнинг ҳаммаси билан бизнинг бевосита алоқамиз бор. Ернинг ўз ўқи ҳамда Қуёш атрофида айланишини тасаввур этиб кўр! Ҳар икки ҳаракат ҳар хил тезликда амалга ошади. Автобуснинг катта тезлик билан бурилиши натижасида ошқозони чайқалиб безовталанган ожиз инсон, бу икки жараённинг даҳшатлилигига қарамай, хотиржам ва шикастсиз яшаяпти. Ер ҳам йўлидан заррача четламасдан саёҳатини давом эттиряпти.
Нима учун? Ҳар ҳолда инсон роҳат-фароғатда ўйнаб-кулиши, ғафлат ичида яшаб, ҳақиқатни инкор қилиши учун эмас, албатта!
Коинотдаги тинимсиз ҳаракат жараёни ҳар жисмда ўзига хос бир шаклда намоён бўлади, шу жумладан, инсон вужудида ҳам. Юрак доимо ишламоқда, томирларимизда қон тинимсиз ҳаракатланмоқда, ҳужайраларимиз узлуксиз янгиланмоқда. Бу фаолиятларнинг ҳеч бири инсонни ҳузурсиз қилмайди, қийнамайди. Нима учун? Ҳар ҳолда бунинг ҳикматини, ҳақиқатини англамасдан яшашимиз учун эмас!..
Коинотда ва танамизда узлуксиз давом этаётган бу жараённинг руҳимизда акс этган томони доимо ўйлаш, фикрлашдир. Инсон ҳатто уйқусида ҳам ўйлайди. Шундай экан, бутун масала бир тушунчада, яъни, ўйлашда марказлашмоқда. Бу жиҳат масаланинг бир томони.
Инсон ўйласин деб қуёш тинимсиз нур таратмоқда. Инсон ўйласин деб Ер тўхтамай айланмоқда. Нимани ўйласин? Ҳар ҳолда, фақат нафсини ва шаҳватини эмас...
“Инсонлар уйқудадирлар, ўлгандан кейин уйғонадилар!” ҳадиси шарифи қанчалар ҳикматли, шундай эмасми?! Аммо энг муҳими, Хулё, ўлмасдан аввал уйғонишдир. “Ўлмасдан аввал ўлинглар!” ҳадиси шарифининг маъноларидан бири ҳам шу бўлса керак...
Сўзимнинг шу жойида сенга бир ҳодисани айтишни лозим топдим. Неча йилдирки, бу воқеа хотирамдан кетмайди. Бир қабристон бор эди. Шаҳарни кенгайтиришни истаган раҳбарлар, афсуски, кўчмас мулк ҳукмида бўлган бу жойни – бир хотира, бир огоҳлантирувчи бўлган бу сокин, жимжит маконни йўқотишга қарор қилишди ва буни ҳар тарафга эълон қилишди: “Фалон қабристон шу вақтда бузилади, хоҳлаган кишилар ўзларига тегишли жасадларни фалон қабристонга кўчиришлари мумкин...”
Эълонга эътибор берган киши деярли топилмади. Чунки анча пайтдан бери вафот қилганлар янги қабристонга дафн қилинмоқда эди. Эски қабристондаги қабрлардан кўпига эга ҳам чиқмади.
Шундай қилиб, ўша айтилган кун ҳам етиб келди. Экскаватирлар қабристонни остин-устин қилиб текислади. Қабрларда жасаднинг асари ҳам қолмаган эди. Ҳали чириб улгурмаган суякларни экскаватир чўмичи бир-бирига аралаштириб, юк машиналарига юклади. Машиналар навбатма-навбат йўлга тушди. Бу ғариб манзара ҳеч кўз олдимдан кетмайди. Ўша куни суяклари машинага юкланган инсонлар яқин ўтган кунларда ҳам шу шаҳарнинг аҳолиси эди. Ораларида бойи, камбағали бор эди. Бир-бирининг мол-мулкини кўра олмаган, бир-бири билан қаттиқ жанжаллар қилган рақиблар эндиликда бир жойда, ёнма-ён, аралаш-қуралаш бўлиб, бир машинада шаҳарни тарк этишмоқда эди. Ораларида ошиқ-маъшуқ бўлганлари ҳам бор эди. Ҳозир эса ҳаммасининг тупроғи бир машинада бир жойга тўпланиб, янги ғофиллар ин қурган бу шаҳарни тарк этишмоқда эди...
Ўлим хусусида мана бу ҳадиси шариф бандалар учун буюк бир огоҳдир: “Лаззатларни аччиқ қилгувчи ўлимни кўп эсланглар!”
Ўлимни унутиш учун хилма-хил чора излаган инсонлар гўё қабрга орқа ўгириб кетаётгандай, аслида эса, олдиларидаги кайфу сафо боғларини томоша қила-қила, қабр чоҳига қулашаётир.
Хулё, шуни яхши билгинки, эртани ўйламаслик дардга даво бўла олмайди. Кўз юмган билан ҳақиқат яшириниб қолмайди, жумладан, ўлим ҳам.
Имтиҳонларни унутиш талабага ўткинчи бир хотиржамлик бахш этиши мумкин, аммо бу ғафлатнинг натижаси унутилмас ташвишлар, азоб ва изтироблардан иборатдир. Сармоясини ўлчовсиз сарф қилган савдогар вақтинчалик кайф-сафо суриши мумкин, аммо бунинг натижаси жуда аччиқ ва оғир бўлади. Келажакни ўйламаслик, бугун учунгина яшаш инсонларга хос ҳаёт тарзи бўлмаса керак...
Ўлимни унутишга ҳаракат қилганларнинг ҳолатини бунга ўхшатаман:
Дейлик, хонангда ёки бир боғда дам олиб ўтириб, ўрмалаб кетаётган бир ҳашоратга кўзинг тушди. Вақт ўтказиш ва эрмак учун унга эгилиб, қулингни чўздинг. Ҳалиги ҳашорат қўрқиб, орқасига қайрилди ва катта тезлик билан қоча бошлади. Ҳашорат қочиб, сал наридаги ўзидан каттароқ бўлган, масалан, бир гугурт қутисининг орқасига яширинди. Бўйингни сал чўзиб, уни томоша қилишда давом этяпсан. Атроф нафас олиш эшитиладиган даражада жимжит. Айтайлик, бошқа бир ҳашорат унинг ёнига борди. Сендан қочган ҳашорат ҳалиги шеригига: “Бир оз олдин жуда катта таҳликага тушдим. Қаршимдан бир қора шарпа чиқди. Шарт бурилиб қочдим. Хайрият, зўрға қутулдим”, деганини эшитгандек бўласан гўё.
Бизнинг ўлим фариштаси олдидаги ҳолатимиз ҳам бундан фарқ қилмайди. Қаерга бормайлик, ниманингдир орқасига яширинмайлик, уни унутиш учун маишатга чўмиб, қандайдир чоралар кўрмайлик, натижа ҳеч ўзгармайди. У бизни ҳар он кузатиб турибди ва жонимизни олиш учун Аллоҳдан буйруқ кутмоқда... Шундай экан, ўлимдан қочиш ақллиликми ёки ўлимни севиб, руҳимизни ўлим фариштасига доғсиз, пок-покиза ҳолида топширишга ҳаракат қилганимизми?
Мактубингда ҳар хил ҳаётий тушунчаларга дуч келганингни айтибсан. Бир оз бу мавзу устида тўхтайлик...
Дунё ҳаётининг асл моҳияти бир ҳадиси шарифда бундай баён этилади: “Дунё охират учун бир экинзор (дала) кабидир”. Ақлимизда жонланган ҳар бир тушунча, миямизга ўрнашган ҳар бир хотира, кўзимизга ташланган ҳар бир саҳна, қулоғимизга кирган ҳар бир сўз, оғзимиздан чиққан ҳар бир жумла, ташланган ҳар бир қадам ва, энг муҳими, қалбимизда уйғонган ҳар бир севги бу далага экилган уруғдир... Бу санаб ўтганларимнинг орасида тўғриси билан бирга эгриси ҳам, яхшиси ёнида ёмони ҳам мавжуд. Ҳар бир инсоннинг умри алоҳида бир дала ва ҳар бир инсон етиштирган маҳсулотига кўра ном олади. Бир далага арпа экилган бўлса, уни “арпа даласи” деймиз. Дала четидаги бошқа ўт-ўланлар бу номни ўзгартиролмайди: “Арпа даласи!” Гул экилган майдонни “гулзор” деймиз. Баъзи бегона ўтлар чиқиб қолса ҳам, барибир у ер гулзордир. Шунга ўхшаш ҳар бир инсон ҳаётда қилган ишларига қараб ном олади. Фақат бу куннинг инсонларига қандай ном беришни ҳам билмайсан киши. Бир қилган иши иккинчисига асло тўғри келмайди. Умр далаларида фойдали ва зарарли ўтлар, гул ва тиканлар аралашиб кетган. Кўп инсонлар тушунчаларидан тортиб то қиёфаларигача кўрганларни шубҳалантирадиган даражада бир жумбоғ ҳолига келган (ҳатто баъзан эркак билан аёл фарқ қилинмас ҳолидадир).
Кўрганингдек, мана шу ўтган умр, ҳадиси шарифдан англашилишича, ё хайр-савоб (яхшилик) даласи, ёхуд шарр-гуноҳ (ёмонлик) даласи бўлади. Бирининг ҳосили севинч, иккинчисининг ҳосили эса пушаймонлик, надоматдир.
Ҳа, Хулё! Шундай экан, ҳаммаси имтиҳонда ҳисоб-китоб қилинишга маҳкум, ожиз ва ҳақир, бечора ва фақир бу инсонларнинг у-бу гапларини бир четга суриб, умримизни гулу гулзорга, маҳшар ҳаётимизни эса саодат хирмонига айлантириш йўлларини қидирайлик. Бу ишда ғайрат кўрсатайлик...
Қара, Хулё! Бу дунёда нафсимизни қанчалик ҳисоб-китоб қилиб тергасак, у дунёда ҳисобимиз шунчалик осон бўлади. Ҳаёти дунёда шаръий ҳалол бўлмаган ишларнинг ўткинчи лаззатидан қай даражада воз кечсак, сирот кўпригидан ўтишимиз шунчалик осонлашади. Лекин ўзимизни қанчалик бўш қўйиб юборсак, охиратда шунчалик хору зорликка дуч келамиз.
Бугун Аллоҳдан қанчалик қўрқсак, у кунда шунчалик роҳат қиламиз. У кунда Абадият диёри қисқа ҳаётнинг ранглари билан жилолантирилади ва унинг жаннат ва жаҳаннами эса бу дунё маҳсуллари билан тўлиб-тошади. У даҳшатли маҳшар майдони бу дунёнинг осий ва итоатгўйларини кутмоқда...
Қисқаси, Хулё, олдимизда ҳали кўп манзиллар, тўғрироғи, бекатлар бор. Булардан эсон-омон ўтиб олиш ва қаҳр ўрнига лутфга эришиш маълум бир жиҳатдан ўзимизнинг ҳам қўлимиздадир. Бу масалаларни унутиб, дунёнинг ўткинчи лаззатларидан завқланиб юрган, бир кун келиб ҳаммаси тупроққа айланадиган шу инсонларнинг риёкор сўзларига алданиш, уларнинг самимиятсиз, шаҳватпараст мадҳиялари таъсири остида қолиб, ниҳоят ўлим келганида осий ҳолида ўлиш қанчалик аччиқ шармандаликдир.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда марҳамат қилади: “Бу дунё ҳаёти фақат бир нафаслик ўйин, эрмакдир, холос. Албатта Аллоҳдан қўрқадиган кишилар учун охират диёри яхшироқдир. Ақл юргизмайсизларми?!” (Анъом, 32).
Аслида, дунё ҳам Аллоҳнинг мулки, охират ҳам. У Зотдан бошқа кимники ҳам бўла олади?! Ва бизни Унинг мулки бўлган бу оламга Ундан бошқа ким ҳам келтира оларди?!
Охират Унинг бошқа бир диёридир. Ва яна бизни у ерга фақат Унинг ўзигина олиб боради. Хоҳласак-хоҳламасак, ўлим бекатидан ўтиб, у диёрга боражакмиз.
Модомики у ерга бориб ҳисоб-китобга тортилар эканмиз, ақлли инсонлар қилиши керак бўлган нарса нима эканини биласанми?! Ўз шахсий дунёқарашларингни бир четга суриб, Аллоҳнинг “Сиз учун хайрлидир” деган тарафига юз тутишдир. Бу дунё ҳаётини яшаётганимизда охират йўловчиси эканимизни ҳам унутмаслигимиз керак. Уни бир онга ҳам ақлдан узоқлаштириб бўлмайди...
Зотан, оятнинг охирида: “Ақл юргизмайсизларми?!” дейилмоқда. Бу оят дунё ҳаётини “бир нафаслик ўйин” деб таърифлаётган бўлса, бир ҳадиси шариф дунё ҳаётини “сафар”, ўзимизни “мусофир” деб билишимизни буюради.
Биз сафардаги мусофирмиз. Иродамиздан ташқари Ер курасига чиқиб саёҳат қилмоқдамиз. Яъни, дунёга ўз хоҳишимиз билан келганимиз йўқ. Дунёнинг соҳиби ва бизнинг Холиқимиз бу сафарнинг сўнги охиратга олиб чиқишидан хабар бермоқда. Шундай экан, Хулё, охиратни унутиб, завқ ва кайфу сафо билан умр ўтказганларни “сафарда эканини унутиб қўйган мусофирлар” деб бил. Уларга ҳавас қилма. Аммо душман ҳам бўлма. Агар қўлингдан келса, уларга ачиниб, ёрдам беришга ҳаракат қил. Уларга Аллоҳнинг қули эканларини, яратилганларини ва дунё сафарида мусофир эканларини эслат. Уларга бу коинот китобини ўқитишга ҳаракат қил. Дарахтнинг мева, тупроқнинг дон бериши ва онанинг фарзанд кўриши ўртасидаги ўхшашликларни кўрсат. Бу жараёнларнинг ҳаммасини бошқариб, кузатиб турган зот борлигини англат. Ер юзи бир дастурхон эканини эслат. Ўзларини меҳмон, дарахтларни фабрика, меваларни озуқа ҳолида яратган Холиқларига шукр қилишлари кераклигини уларга яхшилаб ўргат. Бу неъматларга жавобан Аллоҳга исён этмаслик кераклигини виждонларига ҳавола эт. Ва уларга бу оятни ўқи: «Осмонлардаги ва ерда бор нарса Аллоҳникидир. Биз сизлардан илгари китоб берилган зотларга ҳам, сизларга ҳам, Аллоҳдан қўрқинглар, деб амр қилдик. Агар кофир бўлиб кетсангизлар, Аллоҳга ҳеч бир зарар етказа олмайсизлар. Зеро, осмонлардаги ва ердаги бор нарса Аллоҳникидир. Ва Аллоҳ беҳожат, мақтовга сазовор Зотдир» (Нисо, 131). Баъзи нафслар: “Нима учун Жаноби Ҳақ бизни ўзидан қўрқишимизни таъкидламоқда?” деган васвасага тушмасинлар, деб оятнинг давомида жавобни ҳам бермоқда: “Осмонлардаги ва ердаги бор нарса Аллоҳникидир”. Бу “бор нарса”нинг бири инсондир. Уни Само ва Ердан яратган зот Аллоҳдир. Инсон яшаши учун зарур шарт-шароитни у ҳали яратилмасидан бурун тайёрлаб қўйган ҳам Унинг ўзидир. Инсоннинг бутун эҳтиёжларини қиёматга қадар қондирувчи ҳам Аллоҳдир.
Хулё!
Шу кўм-кўк осмонга, кўзларни қамаштираётган шу қуёшга, шу ям-яшил ўрмон ва қирларга, шу мовий денгизларга синчиклаб назар сол... Масалан, бутун гўзалликлардан бебаҳра кўр бир инсон бирдан кўзи очилсаю гўзал манзараларни ҳайрону лол бўлиб томоша қилса, ўша гўзалликларнинг гўзалликларида бир кўпайиш, ортиш содир бўладими?!
Албатта, содир бўлмайди! Яъни, у одамнинг кўзи очилиши билан на қуёш порлоқлашади ва на осмон мусаффолашади! Бу ерда фақат ўша одам ютади. Ҳидоятга эришган, ҳақиқатга етишган инсоннинг руҳидаги инкишоф ва қалбидаги ҳаловат ўша кўр одамнинг севинчидан бир неча бор юксакдир. Аммо Аллоҳ унинг имонига, ибодатига асло муҳтож эмас. Бу ерда ютган фақат ўша одамдир. Масаланинг яна бир томони бор: Аллоҳнинг ёмонликка эмас, яхшиликка ризоси бор. Аллоҳни севиш ҳам, Ундан қўрқиш ҳам бир хайрдир, яхшиликдир. Биринчиси инсонни яхши, солиҳ амаллар қилишга, иккинчиси гуноҳлардан сақланишга ундайди. Абадий саодат шулар билангина қўлга киритилади ва саодат гўшаси бўлмиш жаннатга фақат ўша инсонгина муяссар бўла олади. Жаҳаннамда азоб тортадиган ҳам инсон бўлгани каби. Шундай экан, биз Аллоҳни севишимиз ва Ундан қўрқишимиз фақат ўзимиз учундир. Аллоҳ буларнинг ҳеч бирига муҳтож эмас.
Дўстларингга буларнинг ҳаммасини бир-бир тушунтир. Уларга Аллоҳнинг қули эканларини тез-тез эслатиб тур. Ҳар бир мавжудотнинг бу оламда ўзига яраша вазифаси борлигини, демакки, ақлли, шуурли бўлмиш инсон асло вазифасиз, Қоясиз бўла олмаслигини, бу дунёга бекорга келмаганини уларга яхшилаб тушунтир. Бу масалада бир мунча шахсий фикрларини ўртага ташлашлари ҳам мумкин. Инсоннинг асл вазифаси нима экани хусусида баъзи янглиш фикрларга ҳам дуч келарсан. Лекин сен уларга асл ҳақиқатнинг таърифини яхшилаб етказ. Инсоннинг қул, банда эканини, ўз вазифасини истак ва кайфига кўра тайин эта олмаслигини, қолаверса, бундай иш «вазифа» дейилмаслигини англат уларга.
Инсон хусусида сўз эгаси фақат Аллоҳ эканини, У инсонни нима учун яратган бўлса, инсоннинг асл вазифаси ҳам ўша эканини изоҳлашга ҳаракат қил ва уларга шу илоҳий фармонни ўқи: “Мен жин ва инсонларни фақат Ўзимга ибодат (қуллик) қилишлари учунгина яратдим” (Ваз-зориёт, 56).
Уларга бундай деб савол бер: “Қайси ишчи бошлиғининг кўрсатмаларини бир четга суриб қуйиб, ўз орзу-истаклари бўйича ишлаяпти?! Қайси ўқувчи муаллимининг дарсини тингламай, ўз хоҳишига кўра ўзи билган китобни ўқиб ўрганяпти?! Ёки бўлмаса, қайси аскар қўмондонининг буйруғига қулоқ солмай, ўз билганича аскарлик таълимини ўрганяпти? Шуларни билатуриб, яна қандай қилиб қуллик вазифангизни ўзингиз белгилашга ҳаракат қиласиз?!”
Оятдаги “ибодат“ cўзини баъзи муфассирлар “маърифат”, яъни “Аллоҳни англаш, таниш” деб ҳам изоҳлашган. “Халқни мени билсинлар деб яратдим” ҳадиси қудсийида ҳам Аллоҳ таоло бунга далил ва ҳужжат келтирмоқда. Яна тафсирчилар биз англаган маънодаги ибодатни маърифатнинг бир натижаси деб ҳам тушунишган ва “Аллоҳни таниган албатта унга итоат қилади, амрларини бажариб, ман қилган ишларидан қочади ”, дейишган. Ўртоқларингга бу гапларнинг ҳаммасини тушунтир. Уларга мендан ҳам салом айт. Мана бу гапларни менинг номимдан уларга етказ: “Сиз бу дунёга на ўзингизни боғиб катта қилиш учун, на бир сайёҳ каби бу оламни бир-бир сайр қилиш учун ва на сиз каби ожиз, фоний бўлган бошқа бир инсоннинг муҳаббати ва илтифотига ноил бўлиш учун юборилдингиз. Инсонийлигингизни унутган ҳолда, ақлингизни бутун ҳайвонлар оламига ҳам мансуб бўлган “жинсият қонуни”да бўғманг. Бу оламга фақатгина қарши жинсдаги бир инсонни севиш ва уни мамнун қилиш учун келмагансиз. Сизнинг асл вазифангиз ва ҳаётингизнинг ҳақиқий маъноси-ғояси сизни ва барча яқин кишиларингизни яратган Раббимизни таниш, Унга имон келтиришдир, Унинг санъатларини ибрат билан тафаккур қилишингиз, қалбингизни Унинг ишқи билан тўлдириб, ҳаракатларингизни ҳам Унинг ризоси доирасида тартибга келтириб яшашингиздир. Сизларга бу йўлда омадлар тилайман”.
Ҳа, Хулё! Сенга ҳам омадлар тилаб, хатимни якунлайман. Насиб қилса, кейинги мактубимда “жинсият” мавзуи устида янада кенгроқ суҳбат қилиш ниятим бор. Салом билан...”
Бир ҳафтадан кейин қуйидаги мактубни ёздим: Олтинчи мактуб “Ҳақиқатни излаган Хулё!
Бугунги кундаги ҳаётий тушунчаларнинг кўпи “жинсият” тушунчаси хато қўлланаётганидан келиб чиқмоқда. Сенга бу мавзуда бир нималарни тушунтиришга ҳаракат қиламан. Ўйлайманки, дўстларингга ҳам бунинг фойдаси тегади.
Жинсият нима ўзи? Ҳаддимиздан ошмаслик учун уни қандай билишимиз, унга қандай амал қилишимиз керак? Бу масалани фақат шаҳват маъносида тушуниш, албатта, ўта тор қарашдир. Ҳеч бўлмаганда шуни аниқ айта оламанки, бундай бир тушунча ҳам инсоннинг умр сармоясини янглиш сарфлашга, ҳам билиб-билмай баъзи кимсаларнинг ўйинчоғи бўлиб қолишга олиб боради.
Эркакларимиздан шахсият, иззат ва улуҚликни, аёлларимиздан эса иффат ва назокатни йўқ қилиб ташлашни истаган қора ниятли кучларнинг таъсирли ва оғули қуроли ахлоқсизликдир. Дунёни жинсият деразасидан томоша қилдирган ва бу табиий қонунни инсоннинг ягона ғоясидек кўрсатаётган катта ва таҳликали ўйин... Жинсият мавзуи тушунтирилар экан, масалани энг кенг доирада назарга олиш зарур. Бир чақмоқ чақмоқда, буғдан нур пайдо бўлмоқда. Агар таъбир жоиз бўлса, ота-онаси мусбат ва манфий қутблардир. Ҳамма булут бирдай мусбат (ёки манфий) бўлса, чақмоқ ҳам пайдо бўлмайди.
Само ва Ер кураси... Улар ўзаро ажойиб бир иттифоқ пайдо қилишган. “Она ер” тушунчасидан илҳомланган ҳолда, бундай дея оламиз: “Ер юзидаги барча нарсалар Само билан Ернинг ўртоқлик маҳсулидир...” Шунингдек, Ер кураси ҳам икки қисмга айрилади: сувлик ва қуруғлик.
Мисолларда давом этайлик. Ўсимлик ва ҳайвонот навларининг барчасида икки хил жинс мавжудлиги ҳаммага маълум. Яъни, эркак ва урҚочи. Ва ниҳоят, оилаларнинг бошланиши ҳам икки кишига бориб тақалмоқда. Яъни, эркак ва аёлга...
Буни шундай изоҳлаш мумкин: Инсонлардаги жинсият “жуфт яратиш” илоҳий қонунининг фақатгина бир ҳалқаси, холос. Бу ҳолни шундайлигича қабул этишимиз ва шу ўлчамда баҳолашимиз керак.
Қуръони карим ҳам шундай дейди: “Ер ундириб ўстирадиган нарсалардан, (одамларнинг) ўзларидан ва яна улар билмайдиган нарсалардан иборат барча жуфтларни яратган (Аллоҳ ҳар қандай айбу нуқсондан) пок зотдир” (Ёсин, 36).
Яна бир оятда эса: “Сизлар эслатма-ибрат олишларингиз учун биз ҳар бир нарсани жуфт-жуфт қилиб яратдик” (Ваз-зориёт, 49).
Мана, Хулё! Бу оятларда ишорат қилинган жуфтликлардан фақатгина бир-иккитасини санаб ўтдик. Буларни шундай қилиб яратган бир Зот бор. У ҳам бўлса, ҳамма жуфтларнинг ягона яратувчиси, Парвардигори Аллоҳдир (жалла жалалаҳу). Шундай экан, ҳақиқатни қандай таърифлаган бўлсак, уни бу масалага ҳам татбиқ қилиб, бундай дея оламиз: “Жинсият нима учун тақдир қилинган бўлса, уни шундай тушунган инсон ҳақиқатгўй бўлади. Акс ҳолда, шаҳватпараст бир аҳмоқ ҳолига тушади”.
Осмон Аллоҳнинг иродаси билан кўтариб қуйилгандир. Ер эса Аллоҳ истаганидек ҳаракат қилиб, инсон, ҳайвон ва ўсимлик учун бешик ҳолига келтирилган. Бошқа жуфтларнинг вазифаси ҳам ўзларига яраша...
Бинобарин, эркак ва аёл жуфтлиги ҳам бу қонун доирасидан ташқарида эмас. Инсонлар бу жуфтликни Аллоҳ таоло улар учун жорий қилган қонунгагина амал қилдириш билан юксаладилар ва Унинг розилигига муяссар бўладилар. Бу қонундан тубан орзу-ҳаваслари йўлида фойдаланишга жинсият қонунига тобеъ ҳеч бир эркак-аёлнинг ҳаққи йўқдир.
Жинсият мавзуида яна бир ояти карима жуда ибратлидир: “Улар (аёлларингиз) сизлар учун бир либосдир, сиз ҳам улар учун бир либосдирсизлар” (Бақара, 187, мазмуни).
Либос, яъни, кийим... Эркак ва аёл бир-бирини ҳимоя қилувчи либос... Бир-бирини ёмон йўллардан асрайдиган тўсиқ... Бу қисқа дунё ҳаётида номус имтиҳонини топширишлари учун ҳар икки тараф бир-бирига неъматдир. Бошқаларнинг номусига кўз олайтирмаслик учун катта бир боғланиш... Никоҳ номус хусусида ҳар икки тарафнинг бир-бирига қилган аҳду паймонидир. Яъни, оилавий масалада аёлни эркакка омонат қилган ва рўзғорни бошқариш юкини эркакнинг зиммасига юклаган бир шартномадир. Ҳозир эса ёшларнинг онгига бу ҳақиқатларни “қолоқлик” деб сингдиришга ҳаракат қилаётган, манбаи ташқарида бўлган баъзи мафкура, жамият ва гуруҳлар бор. Уларнинг тузоғига тушмаслик, ноғорасига ўйнамаслик учун ғоят диққатли ва сергак бўлиш керак. Акс ҳолда, ҳаётнинг асл ғояси икки жинс ўртасидаги ношаръий муносабатлардан иборат деб тушунувчи ёшларнинг сони кўпайиб кетиши эҳтимоли бор. Бу эса уларнинг ухровий (охират) ҳаётларини увол қилиши билан бирга мамлакатимиз тараққиётига ҳам катта зарар етказиши мумкин.
Қара, Хулё! Агар бошқа бир махлуқ билан овуниш яратилиш жиҳатидан жоиз бўлганида, бу имкон фақат ҳайвонларга берилган бўларди. Чунки “коинот китобини ўқишдан маҳрум бу ожиз ва бечоралар бир-бирлари билан овунсинлар, токи берилмаган неъматларнинг изтиробини тортмасинлар”, дейиш мумкин бўлар эди. Аммо бу ҳолат гуноҳ ҳисобланмаган тақдирда ҳам, инсоннинг табиатига асло ярашмайди.
Ахлоқсиз ёшларни кўрган пайтимда хаёлимга бир воқеа келади: Қурбон ҳайити эди. Бир қариндошимни табриклаш учун кетаётган эдим. Кўчанинг икки четида икки гуруҳ болалар тўпланиб туришган экан. Қизиқсиниб уларнинг бир гуруҳига яқинлашдим. Болалар қурбонлик учун сўйилган ҳайвоннинг қорнидан чиққан ўлик боласини томоша қилишмоқда эди. Иккинчи гуруҳ бошқа бир қурбонликни томоша қиларди.
Қариндошимни зиёрат қилдим ва байрам билан табриклаб изимга қайтдим. Бир дўстимни ҳам зиёрат қилишим керак эди. Бекат томон юра бошладим. Автобус келмагач, таксига чиқдим. Таксида ҳар доимгидек яна “ўлдим-куйдим” қўшиқлари янграмоқда. Бир вақт ҳалиги икки ўлик ҳайвон болалари хаёлимга келди. Уларнинг оналари қурбон қилинмаган, ўзлари эса вақти етиб, дунёга келган деб тасаввур қилдим. Ўсиб улғайдилар. Бири сигир, иккинчиси ҳўкиз бўлди. Яна ўзим билмаган ҳолда бир ҳис билан, улар бир-бирига ошиқ-маъшуқ бўлди ва таксида янграётган ахлоқсиз ашулаларни ўшалар айтяпти, деб хаёл қилдим... Ҳар иккиси ҳам асл вазифасини унутиб, бир-бирларига бўлар-бўлмас мадҳиялар айтиб, ахлоқсиз илтифотлар кўрсатиб, нафсларини қондиришга ҳаракат қилмоқдалар.
Кўзимни чирт юмиб, хаёлимдан бу бемаъни ўйларни чиқариб ташлашга уриндим. Бундай пасткаш ҳаётни, ахлоқсизликни чорасиз-гуноҳсиз ҳайвонларга ҳеч боғлай олмадим. Гарчи у хаёлдан қутулдим, аммо энди инсонийлик ҳис-туйғуларим билан ўз ҳамжинсларим бўлган баъзи кишиларнинг паришон аҳволларини кўриб ич-ичимдан ачиниб, эзилиб, руҳан азоб чека бошладим. «Бу инсонлар бунчалик паст кетмасликлари керак эди! – дедим ўзимга ўзим ичимда. – Аллоҳга қуллик вазифаларини, дунёга келиш ҳикматларини, ўлим ва охиратни бир четга суриб қўйиб, шаҳват балосига мубтало бўлган ахлоқсизлар даражасига тушмасликлари лозим эди... Эсиз...»
Сенга яна бир хотирамни айтиб берай.
Ўрта мактабда битирувчи синф ўқувчиси эдим. Бир куни муаллим хонага кириб, тахтадаги ахлоқсиз, уятсиз расм ва ёзувларга кўзи тушди. Ранги бир оз ўзгарди. Ҳеч нарса демай латтани олди-да, тахтани арта бошлади. Юзидан аччиқланиб, жаҳли чиққани маълум эди. Балки шундай қилиб ҳовуридан тушмоқчи эди. Кейин у ёқдан-бу ёққа юра бошлади. Ва ниҳоят бизга қараб:
– Болалар, узоқни кўра оладиган бўлинглар, – деди.
Биз ҳеч нарсани тушунмадик. Нима демоқчи эди? Бу сўзнинг расмга қандай алоқаси бор?! Ўртага жимлик чўкди. Кейин яна ўзи изоҳлади:
– Ҳа, узоқни кўра оладиган бўлинглар. Фақатгина ҳозирги кунни, ҳозирги мавсумни ва йилни ўйламанглар. Ҳеч бўлмаса, хаёлан беш-ўн йил кейинги ҳаётга саёҳат қилинглар. Бугун шундай нарсалар ёзинг, чизинг, гапирингки, келажакда ўғил ёки қизингизга ор-номус дарси берганингизда юзингиз қизармасин...
Синфда чурқ этган товуш йўқ. Расмни чизган боланинг юзи чўғ каби қизарган. Муаллим гапида давом этди:
— Бугун шундай яшангки, эртага умр йўлдошингизнинг юзига уялмай қарай олинг ва ўзингизга ўзингиз: “Бу ҳам мени назар-писанд қилмай, ечиб-алмаштириб кетса бўлаверадиган туфли деб ўйлаяпти-ку”, деманг.
Бу гаплар ҳаммамизнинг қулоғимизга қўрғошиндай қуйилиб қолди...
Муаллимнинг шу гаплари билан мен ҳам мактубимни якунлайман. Ўлим ва ундан кейинги ҳаётни асло эсингдан чиқармай, хайрли, яхши умр ўтказишингни тилайман. Кейинги хатимда бу мавзуни албатта давом эттираман, иншааллоҳ... Салом билан...” Бирин-кетин юборган икки мактубимга Хулёдан бу жавобларни олдим:
«Ҳурматли устоз! Юборган мактубларингиз учун катта раҳмат. Энди ўзимни сизнинг қаршингизда аввалгидек тушкун, журъатсиз ҳис қилмаяпман. Чунки сиз бу мактубларни менгагина эмас, балки мактабдаги ўқитувчи дугоналаримга ҳам ёзаётирсиз. Тортган қийинчиликларингиз ҳам фақат мен учун эмас... Тавсияларингизга амал қилган ҳолда, доимо ўзимни етиштиришга, кўп билимли, маълумотли ва маданиятли бўлишга Қайрат қиляпман. Умуман олганда, аввалги чеккан изтиробларимдан асар ҳам қолмади. Аммо тўлиқ ҳузур-ҳаловатга эришдим ҳам дея олмайман.
Бу сафар бошқа бир ҳузурсизлик ичида қолдим. Руҳим бир қарорда эмас. Баъзан шавқ ва ҳаяжон билан тўлиб, бир нималар қилишга ҳаракат қиламан. Баъзан эса ичимни бир маъюслик қоплайди. «Сен ҳам одамсан-ку?! Шу ахлоқсизлик тўфонини тўхтатиш сенинг бўйнингдами? Ҳамда, шу ҳолинг билан-а?” дейман ўзимга ўзим. Кейин яна ҳушимга келиб: «Сен вазифангни бажар. Бир нималар қилишнинг ҳузурини кўр. Ҳеч бўлмаса, виждонинг ҳотиржам бўлсин”, дейман. Ишқилиб, охири яхшилик билан тугасин. Бу руҳий ҳолат ҳам узоқ давом этмайди. Бирон-бир дугонамга ҳақиқатларни тушунтирар эканман, ундан кутилган натижа ололмасам жуда хафа бўлиб, руҳий тушкунликка тушяпман. Қисқаси, бир тажриба даврини яшаяпман. Сизга бу гапларни бир дардлашгим келгани учун, ичимни тўкиш учун ёзяпман. Безовта қилган бўлсам, узр...”
Мактуб жуда узун эди. Ҳар хил мавзуларни, баҳсларни, суҳбатларни, баъзан ўзини хурсанд қилган воқеаларни жўшиб ҳикоя қилибди.
Мен ҳам унга кечиктирмай жавоб ёзишга киришдим:
|
| |
|
| | | Sana: Shanba, 12-Сентября-2009, 11:21 | Xatlari # 10 |
Ism:
| [_Risolat_]
| Maqomi:
| [Super User]
| Guruxi:
| [ENG ENG ENG]
| Postlari:
| [3027]
| Xulqi: +
| [814] ±
| Xulqi: -
| [0%] ±
| User xozir:
| [Forumda emas]
| Yurt:
| [Узбекистан]
| Jins:
| [Ayol]
|
|
| Еттинчи мактуб «Хулё, сенга бу хатимда «севги» ҳақида бир нималар ёзмоқчиман. Фақат, олдин сенинг ич изтиробларингга қисқача тўхталиб ўтмоқчиман. Кейин яна асл мавзуга қайтаман.
Ҳам-ташвишлар, дард-аламлар роҳат-фароғатга олиб чиқадиган йўллардир. Агар данак дарахт бўлмоқчи бўлса, тупроққа аралашмоғи, ер тагида сиқилмоғи, чиримоғи зарурдир. Ўқувчи синфдан синфга ўтмоқчи бўлса, ўзини уй ёки кутубхонага қамаши керак... «Кулфатсиз неъмат йўқдир», сўзи бу ҳақиқатни англатади. Сен қандай бахтлисан! Қанчадан-қанча одамлар, дугоналаринг: “Менинг унақа кўйлагим йўқ, бунақа уйим ёки машинам йўқ”, деб дард чекаётган бир пайтда сен, бирон-бир инсонга баъзи ҳақиқатларни тушунтира олармиканман, уларга тўғри йўлни кўрсата олармиканман, деб изтироб чекяпсан. Бу ҳолингни энг буюк неъмат бил.
Ўтган мактубларимда ҳам ишорат қилганимдек, биз ҳар он ниҳоятсиз бир фаолиятда ҳаракат этаётган оламда яшаяпмиз. Электрондан тортиб то сайёраларгача бўлган бутун олам бир он бўлса ҳам қарорини ўзгартиргани йўқ. Шундай экан, сен ҳам руҳ ва қалбингни тўлиқ бир ҳузур-ҳаловатга эришади деб ўйлама. Чунки сен бу олам билан боғлиқсан. Унинг ёзи сени иситар экан, қиши совуғи билан жонингни ачитади. Очиқ ҳавода ичингнинг ёришганини, булутли кунлар эса ичинг сиқилганини ҳис қиласан. Инсоният оламидаги ҳар хил курашлар яна бошқача бир беқарорлик намунасидир. Қалбингда баъзан умид, баъзан саросима пайдо бўлишини бу оламдаги фаолиятларнинг кичик бир мисоли деб тушунгин. Шоир бундай ифода этади:
“Бекорга кезибман, йўқ эмиш табиатда ичимдаги қадар чиқиш ва тушиш...”
Зотан, “қалб”нинг луғавий маъноси «ўзгариш» демак. Унинг исмида бу ҳақиқат яширинган. Жумладан, Пайғамбаримиз (с.а.в.) бир ҳадиси шарифларида қалбдаги ўзгаришга бундай ишорат қиладилар: “Қалб қирга ташланган бир қуш қаноти кабидир. Шамол у қанотни у ёққа-бу ёққа қандай учирса, қалб ҳам шундай ўзгаради». Қалбингни шундай таниб ва оламни шу шаклда идрок эта олсанг, роҳат ва ҳузур-ҳаловат йўлини топган бўласан.
Яъни, бу дунё ҳузур-ҳаловат ери эмас, балки имтиҳон ери эканини, Хақ таолонинг саодат ва азоб манзили бошқа диёрда эканини биласан. Дунёдаги бутун завқу шавқлари ва барча гўзалликлари жаннатдан, бутун ғам-ташвиш, алам, изтироблар эса жаҳаннамдан хабар берувчи бир ишорат эканини яхшилаб тушуниб етасан. Абадий оламга номзод эканингни ва бу фоний дунё меҳмонхонасида ўша боқий диёр учун керакли бўлган нарсаларни тайёрлаш лозимлигини унутмайсан. Агар шундай ўйласанг, бу ахлоқсиз жамиятда янглиш тарбия қаршисида чеккан изтиробларинг ҳам ўша боқий диёр учун бир сармоя ҳолига келади. Сенинг шу онда чекаётган изтиробларингни уч-тўрт баравар кўпроғини анча йил олдин бир воқеа сабабли мен ҳам тортганман.
Уруш йиллари эди. Иш жойимдаги бир йигит айнан бундай деган эди: «Аскарликка чақирсалар, бормайман. Агар кетсам...Урушга бориб бекордан-бекорга ўлиб кетаверадиган анойи эмасман. Биз урушга кетайлиг-у, бу ерда казо-казо акахонларнинг ўғиллари майхонаю чойхоналарда кўнгилхушлик қилиб юрсинлар. Бекорчи аҳмоқлари йўқ...»
Унинг гапини бир дўстимга айтган эдим, у деди: “Бундай фикр бир кишининг қаноати эмас. Бу гап ватан ва миллатига нисбатан ичида озми-кўпми хиёнат фикри бўлган кишиларнинг оғзидаги сақичдир. Сен булардан фақат биттасига дуч келибсан...»
Бу жавоб мени яна хафа қилди. Демак, ахлоқсизлик шунчаки бир гуноҳ ва исён эмас, балки мамлакатнинг истиқболини ҳам таҳликага туширадиган, ёшлардаги ватан севгиси, мардлик, жасорат туйғулари ўрнига шаҳватпарастликни устун қўядиган қўрқинчли (даҳшатли) бир оғу экан.
Орадан йиллар ўтди. Сенинг хатларинг мендаги бу эски изтиробли хотираларни яна бир бор қаламга олишга мажбур қилди. Бу хусусда сенга миннатдорлик билдираман.
Мавзуни бир оз чўзиб юбордим шекилли. Асл мақсадимизга келайлик.
Ўтган мактубларимда жинсият мавзуида бир оз суҳбат қилган эдик, бугун ҳам ўша мавзунинг бошқа бир тарафини гаплашсак-да, яна севги тўғрисида ҳам тўхталиб ўтсак. Илк боғишда мавзуимизга алоқаси йўқдек кўринган бир ҳадисга эътиборингни тортмоқчиман: «Ислом динини қабул қилган бир киши бирон-бир шахсга бойлиги учун ҳурмат кўрсатса, динининг учдан иккиси кетади».
Ислом тавҳид динидир. Бу коинотнинг соҳиби ва молики ягона Аллоҳдир. Ҳар қандай хайрли иш Унинг хазинасидадир.
Исломият нур учун қуёшга, буғдой учун далага ва давлати учун бойга улар лойиқ бўлмаган даражада миннатдор бўлмасликни ўргатади. Ҳамма ва ҳар нарса фақатгина бир сабаб, холос. Бутун неъматлар Ер ва Самонинг Рабби бўлган Аллоҳдандир. Бу дарсни олган бир камбағал-фақир ризқ-насибасини худди у бераётгандай бирон бойга ҳурмат кўрсатса, тавҳид ишончи, яъни, Аллоҳни бир деб қабул қилиш эътиқоди зарарланган бўлади.
Бой-бадавлат бўлсин, камбағал-фақир бўлсин, ҳар бир инсон аввало имон, кейин эса ахлоқ, фазилат, илм, ирфон, дурустлик каби яхши сифатлари учунгина севилиши керак. Бойлик севгига сабаб бўла олмайди. Бирон бой киши бу ҳадисни ўқиса, ҳеч кимни миннатга қўймайди. Чунки у ўзи кўрсатган яхшиликлари, қилган эҳсонлари учун ҳаддан ташқари ҳурмат кутмайди. Акс ҳолда, қарши томоннинг шараф ва номуси ёнида дини билан ҳам ўйнашган бўлади.
Буларни нима учун ёзаётганимни озми-кўпми тахмин қилгандирсан. Майли, масалани яна ҳам равшанлатай: бир ёш қиз виждон, қалб ва ақл жиҳатидан бўлмаса ҳам, ҳис оламида бир йигитнинг фақат уни ўйлашини, унинг ақлу хаёлида доим ўзи бўлишини, ҳатто ўзига ёлворишини истайди. Нафси бу ҳолдан лаззат олади, роҳатланади. Куч ва қувват тарафидан ундан устун бўлган йигитнинг унга ёлворишидан, у йигитга ўз ҳукмини ўтказа олишидан нафсоний завқ олади. Аммо у ўзини (Аллоҳ сақласин) бир «шерик», қаршисидаги йигитни эса «мушрик» ҳолига келтириш йўлига кирганини билмайди. Бунда қабоҳат у бечоранинг ўзидагина эмас. Уни бу ҳолга келтирган ҳам эркаклардир; эркаклигини унутган, бандалигидан ғофил, эрмак учун бир баҳона қидирган ва энг таъсирли ғафлат воситаси ўлароқ шаҳват ва аёлни танлаган шаҳватпараст эркаклар...
Узоқ йиллар шу қаноатда бўлиб келдим. Аммо бу қаноатим ичида бир савол ҳам бор эди: «Ажабо, ҳақиқатан ҳам буларнинг барига эркаклар сабабчимикан?” Ўтган кунларда буюк бир олимнинг китобидан ўқиганим ушбу сатрлар қаноатимни янада қувватлантирди: «Эркакларнинг хотинлашиши аёлларнинг эркаклашиши натижасини берди», дейди олим. Шулар ҳақида бош қотириб юрган кунларим бир ояти карима маъносининг таржимасига дуч келдим. Нисо сурасининг 117-ояти (таржимаси)да бундай дейилади: «Улар Аллоҳни қўйиб, фақат санамларга сиғинадилар ва фақат итоатсиз шайтонга сиғинадилар».
Оятнинг тафсирида Аллоҳга шерик келтирган бир кимсанинг руҳида энг буюк ғоя бўлиб “аёл” жой олгани кўрсатилибди ва бундай дейилибди: «Баъзи эркаклар аёлларга қийматидан ҳам баланд бир мақом берадилар. Натижада инсонинг дунёга келиш ғоясини «Аллоҳга ибодат қилиш” эмас, балки (Аллоҳ сақласин) «аёлга сиғиниш» деб гумон қиладилар”.
Бунга араб мушриклари санамларига аёл исмларини қўйганларини очиқ далил деса бўлади. Ва яна, юнон ва шунга ўхшаш бир қанча бутпараст халқларнинг бут-санамлари аёл экани маълумдир.
Бу ҳолат аёлга ҳақиқатан ҳам қиймат берганларидан эмас, аксинча, масаланинг ичида Аллоҳ ҳузуридан қочиш, Унга ибодат қилишдан юз ўгириш ётибди. Агар бундай бўлмаганида эди, аёллардан бутлар ясаб, уларга сиғинган ўша қавмлар айни замонда аёл зотига энг буюк зулмларни қилмаган бўлардилар. Тафсирлардан бирида ёзилган “Иддиога қарасанг, аёл ҳар нарсадир, амалда эса, ўйинчоқларнинг энг тубанидир», деган жумлалар уларнинг аёлга асл муносабатларини қандай гўзал ифода этибди!
Аёлнинг асл мақомидан (даражасидан) тушириб, унга сиғинадиган даражада боғланган инсонлар аслида шайтоннинг найрангига учаётганларини ва бу ҳоллари билан шайтонга сиғинаётганларини ояти карима жуда тўғри ифодалаб қўйган.
Орадан қанча йиллар, қанча асрлар ўтган бўлишига қарамай, шайтон яна ўша шайтондир, нафс яна ўша нафсдир. Ҳамма замонларда бўлганидек, бугун ҳам нафсига асир ва шайтонга ўйинчоқ кўпчилик эркаклар энг қулай ғафлат воситаси қилиб яна аёлни танлашган...
Руҳларда яра очувчи бу ҳолатни ҳозир изоҳлаш мавриди эмас, деб ўйлайман. Баҳсни шу ерда тўхтатиб, сенга севги ҳақида ҳам бир-икки сатр ёзмоқчиман.
Ажабо, севги нима ўзи, деб ҳеч ўйлаб кўрдингми? Инсон қалбига бу олий сифатни ким ва нима учун жойлаштирган? Инсон кимни қай даражада севса, бу олий ҳиссини ўз ерида ишлатган ва исроф қилмаган бўлади?
Шу чекланган инсон танига севгиси ва қўрқуви, умид ва орзулари чексиз бўлган маънавий бир қалб жойлаштирилган. Бу қалбни маънавий қалб деганимиз, ҳар ҳолда, қаерда жойлашган деган савол туғдирмас, албатта. Бордию шундай савол сўралса, ақл миянинг қаерида ишлаётган бўлса, маънавий қалб ҳам баданнинг ўша жойида иш кўряпти, деб жавоб берарсан.
Кўриш, эшитиш, ҳидлаш ва ҳатто тушуниш ҳар бири айри бир каналдир. Буларнинг энг соф мевалари, яъни, сўнг маҳсуллари қалбга тўпланишдадир. Масалан, гўзал бир манзарани кўрган инсон уни дарров севади. Бу севги учун у ақлига мурожаат қилмайди. Яъни, «Бу манзара гўзалдир, севишга лойиқдир. Шундай экан, уни севишим керак!” деган қарорга келиб олиб кейин севишга бошламайди. Манзарани кўрган заҳотиёқ унга ёқиб тушиб ва қалби ўша томон йўналади. Бунда севги кўз орқали қалбда порлади. Инсон булбулнинг хуш овозини ҳам севади. Бунда севги қулоқ воситасида қалбга кириб келди. Худди шундай, англаш (идрок этиш) ҳам севги василасидир. Масалан: яхши бир китоб ўқисак, унинг ёзувчисига нисбатан қалбимизда бир боғлиқлик, бир муҳаббат ҳосил бўлади. Бунда севгига англаш, яъни, ақл восита бўлмоқда. Демак, қалб ақлдан ҳам кенгроқ бир доира, ҳатто унинг қўмондонидир...
Инсон руҳи камолотдан, эҳсондан, гўзалликдан хабардор, томоша ҳаққини бера оладиган бир руҳдир. Қалби эса, буларнинг ҳаммасини сева оладиган қалбдир. Шундай экан, буни бундай тушунишимиз керак эмасми: яъни, бизга кўз неъматини берган зот оламни севдириб, Уни билишимиз ва Унга (Аллоҳга) муҳаббат қўйишимиз учун коинотни гўзалликлар билан тўлдирди. Бизга қулоқ неъматини бахш этган Раббимиз тинглаб, тафаккур қилишимиз ва у хуш овоз-садолар оламининг яратувчисини топишимиз ва севишимиз учун бу оламни ҳар хил гўзал овозларга тўлдирди. Айни замонда, бизларга ақл неъматини лутф этган Холиқимиз бу коинот китобини ўқишимиз ва ундаги нарсаларнинг яратувчисини топиб, унга муҳаббат қўйишимиз учун шу коинотни атомидан ҳужайрасигача, майсалардан юлдузларгача бўлган ниҳоясиз маъноларга тўлдирди. Буларнинг ҳаммасини бир четга суриб қўйиб, булар ҳақида ўйлашни ҳам ўзига лойиқ кўрмай, қарши жинсдаги бир инсоннинг севгиси билан қалбини тўлдириш эсли-ҳушли инсон зотига ҳеч ярашмаса керак.
Аёлга бўлган севгининг ҳам бу оламда ўрни бор, албатта, Аммо ҳар бир нарсаси жой-жойига қўйилган бу дунёда ҳар аъзоси, ҳар ҳис-туйғуси жой-жойига қўйилган бу инсон ўзига эҳсон қилинган бу севиш неъматини ҳам ўрнида ишлатишга мажбурдир.
Мен бу кенг мавзунинг эшигидан қайтган ҳолда сўзимни севги ҳақида давом эттираман.
Инсон бу қийматли ҳиссини исроф қилмаслиги керак. Ким қанчалик севгига лойиқ бўлса, уни ўша даражада севиши керак. Инсон юлдузларни севади, аммо ўз боғидаги дарахтларчалик эмас... Дарахт шохларидаги меваларни севади, аммо ўз бармоқларичалик эмас... Қўлини, оёғини, кўзини, қулоғини севади, аммо ақличалик эмас. Қўшнисининг фарзандини севади, аммо ўз фарзандичалик эмас.
Бутун бу муҳаббат сабабларига инсон руҳи «лаббай» деб жавоб беради. Яъни, ҳаммасини етарлича сева олади ва у қалбда жой торлиги йўқдир. Худди мана шу ҳол бизларга мана бу ҳақиқатдан сабоқ бермоқда:
Қалблардаги ниҳоятсиз муҳаббат қобилияти фақат муқаддас зоти каби бутун сифат ва феълллари ҳам ниҳоятда баркамол бўлган Аллоҳ учундир. Бу оламдаги бутун гўзалликлар Унинг гўзал исмларининг бир тажаллийидир. Бу мавзуда яна бир буюк ҳақиқатни ҳам айтмасдан ўта олмайман.
“Қалб ботини Сомад ойнасидир”. Маълумки, “Сомад” Жаноби Ҳақнинг бир исми бўлиб, ҳар бир нарса унга муҳтож ва У ҳеч нарсага муҳтож эмасдир, деганидир. Инсон қалбининг энг буюк эҳтиёжи ўзини яратган ва энг гўзал шаклда тарбият қилган Раббига имон келтиришидир. Уни севиши ва Ундан қўрқишидир. Баданидан тортиб то қуёш-юлдузларгача бўлган барча нарсаларни ўзининг амрига бўйсундирган Султонлар Султонига шукр ва ҳамд айтишдир. Инсон қалби фақатгина бу имон, маърифат ва муҳаббат билангина ҳузур топади, татмин бўлади. Севги ҳиссини ўз ўрнида ишлатмоқчи бўлган ҳар бир инсон, аввало ва энг кўп ўз Раббини, Холиқини севиши керак ва кейин бошқа нарсаларни ҳам яна Аллоҳ учун севиши керак.
Бугун “севги” ва “ишқ” деганда ақлимизга дарҳол аёл ва шаҳват келадиган бўлса, буни бир касаллик, тубанлик ва паришонлик деб билишимиз лозим...
Шуни ҳам яхши билишимиз керакки, ҳар нарсани ва ҳар бир завқни, жумладан, аёлга (ёки эркакка) бўлган севгини ҳам, Аллоҳ соясида сеза оламиз. У бизни жуфт-жуфт қилиб яратмаганида, аёл (ёки эркак) севгисини қаердан билар эдик?
Бу ҳақиқат ҳақида Қуръони карим бундай дарс беради: “Унинг оятларидан (яна бири) – У зотнинг сизлар ҳамдам бўлишларингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратиши ва ўрталарингизда севги ва меҳр-муҳаббат пайдо қилишидир. Шубҳасиз, бунда тафаккур қиладиган қавм учун (ибратлар олинадиган) аломатлар (оятлар) бордир» (Рум, 21-оят).
Кўрганингдек, “оят” сўзи бу ерда “далил”, “аломат” маъносида келмоқда. Коинотга қарасак, ҳамма нарса жой-жойига қўйилганини, у нарсалар мукаммал бир низом остида ҳаракат қилаётганини кўрамиз. Мана шу ҳол уларга низом берувчи бир Зот бор эканига далил-ҳужжатдир. Онгсиз нарсаларнинг онгли вазифалар бажараётгани яна бир далилдир. Коинотдаги гўзалликлар, Гўзаллаштирувчининг, бутун неъматлар эса бир Неъмат Берувчининг бор экан¬ига далилдир. Қуръони карим оятларининг ҳар бири алоҳида-алоҳида ҳақиқатларга далил ва аломатдир... Ушбу ояти карима бизга кўпинча биз унутиб қўядиган бошқа бир далилни – инсонларга ўз турларидан жуфтлар яратилгани ва ораларида севги-марҳамат ҳиссининг қўйилганини эслатмоқда...
Инсонга бирон ҳайвон туридан эмас, балки ўз туридан завжалар яратили¬ши ҳақиқатан ҳам катта бир неъматдир. Яна, эркак ва аёл ўртасидаги меҳр-муҳаббат ҳам қанчалик буюк бир лутф!
Шундай бир хаёл қилайлик:
У кўрсатмаса эди, биз нимани ҳам кўра олардик?! Шундоқ ҳам ҳали биз кўра олмайдиган қанчадан-қанча борлиқлар бор. Масалан, руҳ, ақл, фаришталар, электромагнит тўлқинлари каби...
У эшиттирмаса эди, биз нимани ҳам эшита олардик?! Ҳали ҳам биз эшита олмаган кўп овозлар бор. Маълум частота оралиғидан ташқаридаги овозларни эшитмаймиз.
У севдирмаса эди, биз нимани сева олардик?! Ҳали ҳам биз хазар қиладиган, ҳайвонлар эса ёқимли иштаҳа билан ейдиган қанча неъматлар, биз жирканадиган, аммо улар буюк завқ билан томоша киладиган қанча мавжудотлар бор. Пашшага ахлатларни бол каби севдирган, мушукка сичқонни мафтун эттирган бир ҳикмат бизга ҳам шунга ўхшаш ёмон нарсаларни-да севдира оларди. Биз ҳам мамнуният билан севардик...
Демак, бизларга берилган севги ва марҳамат фақат Аллоҳнинг эҳсонидир. Бу эҳсон бўлмаганида эди, ҳеч бир эркак даромадига шерик ва устига юк бўладиган бир аёлни ва бир неча фарзандни боғишдек машаққатни зиммасига олармиди?!
Масаланинг бошқа бир жиҳати аёлга ҳам тегишлидир.
Инсон наслининг кўпайишини аёл ва эркак орасидаги муносабатга боғлаган Аллоҳ бу вазифанинг бажарилиши, амалга оширилиши учун бу икки жинс орасида севги ва марҳамат ҳиссини ижод этгандир.
Оятнинг сўнгида баён қилинганидек, “Шубҳасиз, бунда тафаккур қиладиган қавм учун (ибрат олинадиган) аломатлар (оятлар) бор”.
Эркак ва аёл бир турга мансуб бўлганлари ҳолда ораларида қанчадан-қанча баданий ва руҳий фарқлиликлар мавжуд. Буларнинг ҳаммаси инсон наслининг давомига хизмат қилади. Ҳар икки жинс ҳам бу хизматга энг уйғун ҳолда яратилган ва тарбият этилгандир.
Асримизнинг энг ёмон таҳликаси аёлга бўлган севгининг янглиш тушунилишидадир. Модомики ҳар нарсанинг ҳам энг яхшиси ҳалол доирада бўлгани экан, ҳалол емоқ, ҳалол топмоқ, тўғри сўзламоқ каби ҳалолликни эр-хотин ўртасидаги севгига ҳам татбиқ қилмоғимиз даркор.
“Аёл нима учун севилади?” саволининг жавобини, афсуски, аксарият ёшларимиз билмайдилар. Оятдан олган сабоғимизга кўра, масалани ушбу шаклда англашимиз лозим: аёлни эркакка Аллоҳ севдирган, эркакни ҳам аёлга Аллоҳ севдирган; Аллоҳнинг бу севдириши албатта ҳалол доирада ва ҳақ учун, яхшилик учун, жаннат учундир... Ғайри машруъ (ҳалол бўлмаган) “севги”лар бу севдиришга кирмайди. Ундай “севги”лар Раҳмоний эмас, шайтонийдир. “Аёллар шайтоннинг тузоғидир” ҳадиси шарифида шунга ўхшаш “севги” тузоғига илинганларнинг аччиқ ва аламли оқибати ғоят аниқ бир шаклда баён қилинган.
Бир аёл АЁЛ ўлароқ фақат эри тарафидан севилиши мумкин, холос... Бундан ташқаридаги бутун “севги”ларни шайтонга тузоқ сифатида таърифласа бўлади. Агар бир қиз эртага ким билан турмуш қуришини билмаган ҳолда (зотан, олдида турган узун бир имтиҳон ҳаёти давомида кимнинг ўлиб, кимнинг қолиши маълум эмас экан) атрофдаги юзларча инсоннинг диққатини ўзига жалб қилиб, ёшларнинг шаҳват ҳирсларини қўзғатиб, бироқ шу юзларча инсонлардан фақатгина биттаси билан турмуш қуришини билатуриб ўзини ўлчовсиз даражада очиқ-чочиқ безаб юрган бўлса, бу қиз севгининг ҳақиқатига эришмаган, тушуниб етмаган ва билмасдан шайтонга тўр-тузоқ бўлган бўлади.
Шайтон эса у тўр-тузоқ билан қанчадан-қанча ёшларнинг иффатини, ҳаёсини ва, қолаверса, имонини овлайди.
Қанчаларининг хаёлларини бузиб, ички дунёларини хароб қилганидан кейин улардан бириси билан оила қурган ёш қиз у билан никоҳланадиган кунгача ҳалол бўлмаган бир ҳаётни яшайди. Бундай ҳаётининг охири никоҳ билан таъминланса ҳам, орқасида гуноҳ ва исён тўла каттакон бир замон бўлаги қолади. Ёхуд, кўпинча бўлганидек, арзимас баҳоналар билан бу турмуш бузилса, охиратдаги даҳшатли азоб ёнида дунёда ҳам ҳар икки тараф учун умр бўйи давом этадиган виждон азоби мерос қолади.
Бир оз мавзу ташқарисига чиққандай бўлдим. Мақсадга яқинлашайлик.
Аёлни “шайтоннинг тузоғи” деб таърифлаган ҳадиси шариф ҳам аёлларни диққатли бўлишга чақирмоқда, ҳам шаҳват асири эркакларнинг аслида кимнинг тузоғига илинганларидан хабар бермоқда ва уларни тергамоқда. Яъни, ҳадис шаҳватига асир эркакни шайтон тўрига илинган балиқ каби тасвирлаяпти.
Хулё, жуда яхши биласанки, имон куфрнинг зидди бўлганидек, итоат исённинг ва, ниҳоят, дунё ҳам охиратнинг зиддидир. Булардан бирига қай нисбатда яқинлашсанг, наригисидан ўша нисбатда узоқлашасан. Қанчалик итоат этсанг, исён билан муносабатинг шунчалик кесилади. Имонинг не чоғли кучли бўлса, куфр ва исёндан шу даража узоқ бўласан. Шундай экан, дунёга қанчалик эътибор берсанг, охиратинг шунчалик юзаки бўлади. Дунё завқларини қанчалик олдинга қўйсанг, абадий саодатингдан шунчалик узоқлашсан. Бу ердаги “дунё”дан мақсад охиратга парда бўлган дунёдир. Бир ҳадиси шарифда дунёнинг бу томонига ишорат қилиниб: “Дунё севгиси ҳар хатонинг бошидир!” деб марҳамат қилинган. Мен бу масаланинг аёлга оид бўлган томонлари устида бир оз тўхталиб ўтмоқчиман.
Дунё севгисида энг катта қисм аёлга оиддир. Зеро, у дунё тушунчасининг энг жонли ифодасидир.
Сарват, мансаб, мартаба, обрў каби нарсалар инсонни ҳол тили билан ўзларига тортса, аёлда бу чақириқ жонли ва овозли ҳолга келади, Яъни, аёл гапирадиган, куладиган, нозланадиган, ишваланадиган, ҳийла ва найранглари кўп бўлган жонли бир дунёдир... Шунингдек, охират саодатини қозонишга катта монеъ ва тўсиқдир...
Бутун фикру зикрини бир аёлни рози қилишга сарфлаган инсон бора-бора илоҳий ризони ўйламайдиган ҳолга келади. Буларни аёлларни ёмонлаш учун эмас, балки сени ва дугоналарингни шундайин шайтоний бир вазифани адо этишдан қатъийян қайтариш учун ёзяпман...
Аллоҳ инсонларни Ўзини билишлари ва севишлари, ризосига ноил бўлишлари ва маърифатида мартабаларга эришишлари, натижада жаннатга лойиқ бир қийматга эга бўлишлари учун яратган. Бу ҳақиқатдан ғафлатда қолиб, борлиғингни фақат жинсий алоқага бағишлашинг, албатта, шайтоний ва нафсий бўлишдан нарига ўтмайди. Ва ниҳоят, ён дафтарчамдан бир пурмаъно сўз ҳавола этаман:
“Бир қадаҳ билан сархуш бўлгандан кейин денгизни қандай ича оласан?!” Кунимиздаги ёшлар томчига ошиқ ва у билан маст-сархуш бўлиш пайида... Денгизни ичишдан мақсад қалбга илоҳий муҳаббатни жойлаштиришдир.
Бутун борлиқлар фақат Аллоҳ учунгина севилиши керак. Эркак ва аёлнинг ҳалол доирадаги севгиси зотан У қалбларга жойлаштирган бир алоқа ҳиссидир. Уни севишга монеъ эмасдир. Севги ҳиссини ўз ўрнида ишлатишингни тилаб, мактубимни якунлайман. Салом билан...” Бир ойдан кейин Хулёдан жавоб келди. Ёзган мактуби мени ҳам севинтирди, ҳам ўйлантирди. Бу сафар унинг руҳи яна бир поғона юксалган эди. Мактубида ёшларнинг бугунги ҳол-аҳволидан қайғу, изтироб ва андишаларини ифода этибди. Илк мактубларида ўз ҳолини тасвирлар экан, ич туйғуларини ифодалаш учун ишлатган сўзларини бу сафар умумий ўлароқ ёшларнинг ахлоқий инқирозини ифодалашга сарф қилмоқда, уларга ич-ичидан ачинмоқда, аммо қўлидан ҳам ҳеч нарса келмаётганини қайғуриб ёзмоқда эди.
Мактубнинг бир ерида мендан шундай аҳволга тушганида нималар қилиши кераклигини сўрабди. Унга жавоб ёздим: Саккизинчи мактуб “Ҳақиқатни излаган Хулё! Мактубингда сени фарзандлари дардида ёнаётган бир она психологияси ичида кўрдим. Бу ёшингда шундай бир камолотга эришганинг учун сени табриклайман. Ёшларнинг ҳолини қандай талқин қилишимга келсак, бу мавзуда нима деб ёзишга ҳам ҳайронман. Ҳодисалар ҳамманинг кўз ўнгида кечяпти. Бўйига етган ёки, бошқа бир ифода билан айтганда, турмуш қуриш ёшига етган ёшларнинг болаларча хатти-ҳаракат қилаётганларига тез-тез шоҳид бўламиз. На қиз “оналик”ка номзод бўлганини ҳис қилади, на йигит бўлажак отага ярашадиган бир вазият ичида. Қизларимиз йигитлар билан гаплашишар экан, шунчаки табассум қилинадиган оддий бир ҳазил учун овозлари борича қаҳ-қаҳа отиб кулишади. Йигитлар ҳам самимиятсиз ва сунъий кулишлари билан бунга жавоб қайтарадилар.
Бу ифодаларимдан зинҳор бу одамда ёшларга нисбатан нафрат ва душманлик ҳисси бор экан деб ўйлама. Мен уларнинг ўзларига эмас, янглиш ҳаракатларига қаршиман. Уларнинг ўзига қалбан ачиниб, меҳр-шафқат назари билан қарайман. Гуноҳ йўллардан қутулишларини жон-жон деб орзу қиламан ва бу хусусда умидим ҳали ҳам сўнган эмас. Замонамизнинг иштиёқсиз, мақсадсиз, қаҳқаҳачи, танбал, тентакнамо, қони қайноқ ёшларининг ҳақиқатда ичларида руҳий бир бўшлиқ борлигини ва бу бўшлиқни моддий нарсалар билан тўлдириш пайида овора эканларини ҳам яхши биламан. Дардларининг давосини бошқа ердан қидираётганларини ҳам тушуниб турибман. Модомики сенда ҳам бу ёшларга нисбатан бир ачиниш ҳисси пайдо бўлган экан, бу ҳисни тўғри қўллаш керак. Масалага жаҳл билан эмас, шафқат билан ёндаш. Бу мавзуда сенга бир воқеа айтиб берай. Бу воқеа қалбимни тубдан яралаган ибратли ҳодисадир. Замон ва маконини айтиб гапни чўзиб ўтирмай, қисқача қилиб тушунтираман...
Бир ёш қиз университетда ўқиш учун бир шаҳарга келди ва шаҳват савдогарларининг қўлига тушди. Тез алданувчан заиф қалби, тез ҳаяжонланадиган ҳиссиёти унга келажакни унуттиргани учун “ҳамма шу-ку” дея бошлади. Меҳнат ўрнини кайфу сафо, дарс ўрнини майхона, кафе ва ресторанлар эгаллади. Бу кетиш ниҳоят кутилган натижани берди. Оқшомлари ётоқхонага кеч кела бошлади ва ётоқхонадан ҳам ҳайдалиш даражасига борди. Аҳволини отасига хабар қилишди. Бечора ота қизини у шаҳардаги ифлос муҳитдан қутқариш учун орқасидан келди. Қизи билан кўришганидан ва, кеч бўлса ҳам, оталик насиҳатларини айтганидан кейин: “Бу шаҳарда қисматинг шу экан, нарсаларингни йиғиштир, кетамиз”, деди. Нима қиларини билмай қолган қиз ”майли” деб хонасига кириб кетди. Ҳаммаси орада кечган бир-икки дақиқа ичида рўй берди. Ўша онда виждонини қандай ҳисоб-китоб қилганини, нималарни ўйлаганини билолмаймиз, аммо биз билган бир нарса шуки, бир дарбадар кўнгил чироғи сўнди. Нима бўлдийкан, деб югурган ҳамманинг кетидан ота ҳам югурди ва оломон ўртасида қизининг жонсиз жасадини кўрди...
Менимча, бу қиз отасини рад қилиш ўрнига, ўзини ётоқхона деразасидан ташлаш билан, руҳида ҳали тамоман сўниб улгурмаган бир уялиш туйғусининг борлигини у ерга тўпланган оломонга жасади билан кўрсатмоқчи ва жонсиз боғишлари билан уларга: “Мени бу ҳолга сизлар келтирдингиз!” демоқчи эди.
Ҳа, бу қизча шунчаки маълум кимсаларнинг шаҳват тузоғига тушиб қолган эмас. У бутун бир жамиятнинг қурбони эди. Ҳамма “севги” деб эсини еган, газит-жўрноллар энг бош саҳифаларини аёл учун ажратган, радио-телевидение дастурлари, куй ва қўшиқлар “аёл, аёл” деб бақириб жар солаётган бир жамиятда ўсиб улғайди. Ҳаммани домига тортиб, жамиятни безовта қилаётган бу ифлос ҳаво ниҳоят қизни ҳам заҳарлаган эди. Бу бечора қиз ва унга ўхшаш юзлаб, минглаб ёшлар тўхтовсиз ташвиқотлар билан шундай бир ҳаёт фалсафасини мажбуран қабул қилишга рози бўлишган ва бўлишмоқда. Бундайин разил ҳаётни гўёки ҳеч кимнинг таъсири остида эмас, балки ўзлари танлаганларига ишонишарди. Узоқ йиллардан бери уларга ор, номус ва ҳаё каби тушунчалар “эскича”, “қолоқлик” деб сингдирилди, замонавий, маданиятли ёш авлод бунақа тўсиқларга мутлақо парво қилмаслиги керак, деб уқдириб келинди. Нафслари силаб-сийпаланди, ўзлари эса хунук бир ўйинга қурбон қилинди. “Йиғиштир шу ҳаё деган нарсаларни, ошиб ўт бундай тўсиқлардан”, деган давомли ва маккорона талқинларга дуч келди ёшлар. Уларни овлаш пайида бўлган баъзи қора ниятли гуруҳлар “Ҳеч ўзингни йўқотма”; “Сен ҳам ҳаммага ўхшаган одамсан-да”; “Ҳозир замон шунақа”; “Ўтмиш ва келажакни унут, кунлик кайфу сафога, ўйин-кулгига боғ, ёшлигингда ўйнаб қол”, деб шайтоний йўл-йўриқлар билан йўлдан адаштириб, охир-оқибат ўзига ўт қўйишдек, осиб ўлдиришдек ёхуд сувга, поездлар тагига ўзини ташлашдек машъум натижаларга сабаб бўлишди.
Соғлом ақл, уйғоқ виждон билан идрок этилса, ҳеч бир шахснинг рози бўлмаслиги аниқ бўлган бу бузуқ ҳаёт фалсафасини, афсуски, ҳозирги кунда алданган баъзи ёшлар қабул этмоқда. Натижада ўйлашдан, фикрлашдан қочадиган, алдамчи найрангларга жон деб ёпишадиган, ғафлатга ошиқ, айшу ишратга мафтун, фақат маишату ўйин-кулги билан умргузаронлик қиладиган ғалати бир насл етишиб чиқди.
Бу ўринда бир мутафаккирнинг сўзини ҳам айтиб ўтиш лозимдир: “Миссионерлар ислоҳотлар давридан бери мусулмон дунёсида муқаддас туйғуни, яъни, исломиятни ўлдириш пайидан чопмоқда. Бу муқаддас туйғу ўрнига ўзларининг бузуқ эътиқодларини сингдира олишмаслиги аниқ эди. Чунки миссионернинг асл мақсади христианлаштириш эмас, балки азалий рақиби бўлган мусулмонларни этник жиҳатдан парчалаб ташлашдир. Хоҳлаган қолипига сола оладиган, онгсиз ва иродасиз бир лой ҳолига келтириш...”
Ёшларни қандай қилиб бу ҳолатга олиб келишди?!
Бу масала каттакон бир тадқиқот мавзуидир. Битта ёки бир нечта мактуб билан ҳал бўладиган масала эмас бу. Фақат бу қадарини айтай: газит ва жўрноллардан рўмон ва ҳикояларгача, кинофилмлардан радио-телевидениеларгача жами нашр органлари устида, замон омиллари ҳам ҳисобга олинган ҳолда, бир тадқиқот қилинса, бугунги бир қанча ижтимоий касалликлар, худди вабо касаллиги каби бирдан пайдо бўлмагани, балки жуда ҳам онгли ва режали бир ғайратнинг маҳсули экани равшан бўлар эди. Кечагина аждодларимиздан дарс олган Оврупа бугун, масалан, “Гўзаллик мусобақаси” остида қизларимизни ҳузурига жалб этиб, энг хунук бир шаклда имтиҳон қила олаётган бўлса ва биз бунга парво қилмайдиган ҳолга келган бўлсак, бунинг тасодиф эмаслиги ойдинлашади.
Тадқиқот давомида ашула, қўшиқ ва мусиқаларнинг матнларигача синчиклаб, буларнинг ўз маданиятимизга, қадриятларимизга қанчалик тўғри келиши ҳам таҳлил қилинмоғи лозим бўлади. Бозорларда, уловларда, тоғларда, кўча-кўйда, уйларда магнитофонлар, карнайлар бир-бири билан мусобақалашиб: “Ниҳоят сен меникисан”, “Бир кун яна қайтиб келасан”, “Биз барибир бирга бўламиз” каби шилта қўшиқларни юзларимизга сачратяпти, уларни тинглаган ёшларнинг, ўзлари билмаган ҳолда, ақлларини олиб, хаёлларини паришон қиляпти. Ва бу ёшлар ақл бобида бўлмаса ҳам, ҳис бобида ўзига бўлажак умр йўлдоши деб танлаган қизнинг бошқалар билан хоҳлаганча юриб, нима қилса ҳам, энг муҳими, охирида яна ўзига қайтиб келишини ғалаба деб ўйлайдиган ҳолга тушишди.
Бундай туйғу ёш қиз учун яна ҳам хавфлидир. Бошқа шунга ўхшаш шаҳват нағмаларини ҳам бунга қиёслашинг мумкин.
Булардан ташқари, “севги” ҳақидаги рўмон ёки ҳикоя жамиятга ёзувчининг ҳаёт тушунчасини асар қахрамонлари орқали тақдим этишидан бошқа нарса эмас. Бир ёзувчини ҳақиқий маънода танимасанг, номус ва оила ҳақида унинг фикрларидан хабарсиз бўлсанг, унинг асарини ўқишинг тоғу тошда ё далада бегона эркак билан ёлғиз ҳолда саёҳат қилишингдек таҳликалидир. У сени ёлғиз учратишдек имкониятни қўлга киритса, дарҳол бутун қора нияти ва ахлоқсиз ўгитларини олдингга тўкиб солади. Аммо у бу ишни асаридаги воқеаларга буркаб, қаҳрамонлари орқали, ўзи ҳодисалар орқасида яширинган ҳолда устакорлик билан амалга оширади. Рўмон қаҳрамонлари гўё бир микрофон карнайи, аммо гапираётган ҳар доим ёзувчининг ўзидир. “Суҳбатда боғланиш бордир” ҳақиқатидан ҳам келиб чиқиб, тоза қалбли бир ўсмир бундай асарларни ўқий-ўқий охири ҳаётга ўша рўмон (асар) қаҳрамонлари каби қараб, коинот ва инсонларни уларнинг кўзи билан идрок эта бошлайди. Аслида лаънатланиши керак бўлган бир фикр рўмон қаҳрамонлари орқали ўқувчига ғоят табиий ҳолда севдирилиши мумкин. Ҳозирги кунда дунёнинг ҳар тарафига ёйилган ахлоқсиз нашр, кино ва видеолар олдида рўмонлар ҳам орқада қолиб кетди. Оврупа ёшларини шаҳват ботқоғига ботирган ҳам шу ҳаёсиз нашрларнинг “беминнат” хизматларидир. Натижада бугун фоҳишабозлик бутун дунёда катта бир таҳлика сифатида қабул этилмоқда. Ғарб дунёси бу масалада ўз ёғига ўзи қоврулмоқда. Енгилтак, ҳаёсиз ва натижада наркотик оғу мубталоси бўлган ёшларни қутқариш ташвишида боши қотган. Бир томондан эса, бизга ҳам таъсирини кўрсатмоқда. Бизнинг ёшларимизни ҳам домига тортмоқда. Бир газитда шундай бир маълумотга дуч келдим: “Амриқода тўртта штатда 1200 аёл орасида ўтказилган текшириш улардан 43 фоизи эрларига хиёнат қилиб, алдаганларини кўрсатди”. Амриқо шундай бўлса, Франсани, Шветсани ўзинг тасаввур қилавер.
Ўлкамизда Ғарб бундай ахлоқсизликларни ёйиши баъзи мутасаддиларнинг рухсати билан янада тезлашмоқда. Агар ёшларимиз Ғарбга мафтун бўлиб, ғарблашиш пайига тушса, натижа жуда ёмон бўлади...
Аммо шунисига ҳам шукр қилиб айта оламанки, миллатимиз ва оилавий аҳволимиз ҳали бундай аянчли ҳолатга тушгани йўқ. Яна бир бор чуқур ўйлаб кўришга имконимиз бор. Зотан, бир асрга яқин чеккан изтироб ва яраларимиз ҳали битганича йўқ. Бу яраларни даволаш сизлардек номусли ва ғайратли, ватани, миллати ва дини ҳақида қайғурадиган, имонли наслларнинг ҳаракатлари ва ғайратлари билан амалга ошажакдир, иншааллоҳ...
Салом билан...” Алоуддин БАШАР Muslimat.uz dan olindi!
|
| |
|
| | | Sana: Shanba, 12-Сентября-2009, 13:38 | Xatlari # 11 |
Ism:
| [М.Мастер]
| Maqomi:
| [USER]
| Guruxi:
| [ENG ENG ENG]
| Postlari:
| [10641]
| Xulqi: +
| [1344] ±
| Xulqi: -
| [0%] ±
| User xozir:
| [Forumda emas]
| Yurt:
| [Узбекистан]
| Jins:
| [Erkak]
|
|
| Robia, rahmat | |
|
| | | Sana: Dushanba, 14-Сентября-2009, 14:16 | Xatlari # 12 |
Ism:
| [_Risolat_]
| Maqomi:
| [Super User]
| Guruxi:
| [ENG ENG ENG]
| Postlari:
| [3027]
| Xulqi: +
| [814] ±
| Xulqi: -
| [0%] ±
| User xozir:
| [Forumda emas]
| Yurt:
| [Узбекистан]
| Jins:
| [Ayol]
|
|
| _Е-диНс-Т-вЕнНы-Й-_, Uzur sizni yozishinggizni kutmay yozganim uchun!
Bu hikoyani o`qiganimda davomi bormikin degandim, so`ng hikoyani davomini Muslimat.uz da ko`rib qoldim
Hayolimga esa bu yerdagi Muslima dugonalarim opalarim va Forumdoshlar ham balki qiziqishayotgandir deb o`yladim va bu yerga copy qilib joyladim! КАРОЛ, Arzimeydi! Bu hokoyalarni o`qiyotganilarda bilmadim sizlarda qandek tasavvur uyg`onadi manda esa avvalgi hayotim va keyingi hayotim ichimda o`tayotgan tuyg`ularim to`g`rimi egan savol?
Ha mayli nima bo`lsa ham Faqat va Faqat Yaxshilikka bo`lsin InshaAlloh amiyn! Hurmat ila Allohning gunohkor quli Robia!
| |
|
| | | Sana: Chorshanba, 16-Сентября-2009, 00:28 | Xatlari # 13 |
Ism:
| [SOJIDA]
| Maqomi:
| [USER]
| Guruxi:
| [Chaqqon Forumchi]
| Postlari:
| [1122]
| Xulqi: +
| [197] ±
| Xulqi: -
| [0%] ±
| User xozir:
| [Forumda emas]
| Yurt:
| [Соединенные Штаты]
| Jins:
| [Ayol]
|
|
| raxmat Alloh rozi bolsin
ASABLAR CHARCHAGANDA DARMONDIR QURON
YURAKLAR SIQILGANDA DARMONDIR QURON
GUNOHLAR TO`KILISHIGA SABABDIR QURON
BARCHA DARDLARGA DARMONDIR QURON | |
|
|
|
